حکمای طب سنتی معتقدند که بدن انسان، جانوران و نباتات و همه موجودات از چهار رکن یا عنصر شامل، آتش، هوا، آب و خاک تشکیل شده است. هرگاه این عناصر چهارگانه بر هم طوری اثر کنند که کیفیت جدیدی حاصل شود به آن مزاج گفته می‌شود، بنابراین تمام موجودات، مزاجی مخصوص به خود را داشته و به عبارتی دارای یکی از مزاج‌های اربعه هستند.
.
مزاج شناسی موجودات جاندار (به غیر از انسان)
- موجودات زیر فلک اول از سه نوع تشکیل شده‌اند: نوع جمادات، نوع نباتات و نوع حیوانات.
- هرکدام از انواع موجودات می‌توانند از صنف‌های مختلفی تشکیل شوند و مزاج خاص خود را داشته باشند،
- دانستن مزاج‌ها و اینکه بدانیم هر چیزی چه موجودات زنده و چه اشیای بی‌جان دارای مزاج هستند، خیلی جالب است
- و از آن جالب‌تر زمانی است که بدانیم اگر مطابق مزاج‌مان زندگی و سبک زندگی‌مان را اصلاح کنیم، چقدر به سلامت‌مان کمک کرده‌ایم.
- همهی موجودات عالم برای خود مزاجی دارند که در اکثر قریب به اتفاقشان این مزاج در آنها تا آخر عمرشان ثابت است.
- ولی مزاج در انسان‌ها طبق شرایط زمان و مکان و سن و… تغییر می‌کند.
- حتی موجودات بی‌جان مانند رنگ‌ها و تصاویر و هواها و …، نیز دارای مزاجی مخصوص هستند که ضرورت دارد.
.
مزاج حیوانات
- برخی از موجودات عنصر غالب خلقتشان از یک مزاج نشأت می‌گیرد، مانند زنبور که از جنس صفراست و عنصر آتشی در آن غالب است (گرم و خشک).
- حیوانات دریایی، مثل ماهی‌ها از آب هستند و سردند(سرد و تر) و غالب آنها این ویژگی را دارند.
- برخی از حیوانات نیز بسته به نوع خوراک و شرایط محیطی که در آن زندگی میکنند طبع خاص خود را دارند،
- مثلاً شتر، گرم و خشک؛ گاو، سرد و خشک؛ گوسفند، گرم و تر.
.
مزاج گیاهان
گیاهان نیز از این قاعده مستثنی نشده‌اند، برخی از آنها گرم و برخی سردند، برخی خشک و برخی ترند، که با خوردن آنها می‌توان متوجه مزاجشان شد.
- گیاهانی که خوردن آنها تنها موجب ایجاد گرمی در بدن می‌شود به طور معمول طبعی گرم و تر دارند.
- گیاهانی که خوردن و حتی لمس آنها موجب گرمی و تشنگی فوری شده یا به تکرار مصرف در بدن ایجاد خارش و سوزش می‌شود، مزاج گرم و خشک دارند.
- گیاهانی که موجب دفع حرارت بدن شده، تشنگی را فرو می‌نشانند و تکرار مصرف آنها باعث کاهش انرژی می‌شود، سرد و تر هستند.
- گیاهانی که از گرمی بدن می‌کاهند اما تشنگی را برطرف نمی‌کنند و با تکرار مصرف آنها در بدن ایجاد خشکی و لاغری می‌شود سرد و خشک هستند.
در گیاهان نیز طبیعت و مزاج‌های گوناگون به چشم می‌خورد. تفاوت طعم، عطر، تندی و… گیاهان گوناگون که در مناطق مختلف می‌رویند. روش‌های نگه داری متفاوت از آنان، سبب گوناگونی مزاج آنها می‌گردد.
.
مزاج شناسی موجودات بی‌جان
مزاج سنگ ها
- در عالم سنگ‌ها، انواع مختلفی وجود دارد که هر کدام مزاج مخصوص به خود را دارند:
- مثلاً طلا عنصری گرم و خشک است و برای مردان که غالباً گرمند، مضر است ولی برای خانم‌ها نه.
- و نقره بر عکس، سرد است و برای مردان مناسب و برای زنان بی‌ضرر است.
- سنگ‌های سبز و آبی و سفید (فیزوزه و لعل و عقیق سبز، در نجف) دارای مزاج سردند و رنگ‌های زرد و قرمز مثل عقیق زرد و قرمز، یاقوت و الماس زرد و… سایر سنگ‌های قرمز و زرد دارای مزاج گرمند.
.
مزاج جمادات
- اشیاء، مواد و مصالح معدنی نیز دارای مزاج هستند.
- مثلا گچ، دارای مزاج سرد و تر است؛ از این جهت، کسانی که در مناطق مرطوب زندگی میکنند نباید برای پوشش جداره داخلی محل سکونت خود از گچ استفاده کنند.
- گچ موجب جلب رطوبت بیشتر شده ساکنان را مستعد بیماری‌های سرد مانند روماتیسم و پا درد می‌کند.
- طبع سرد گچ به راحتی قابل تشخیص است. شما اگر مدتی نسبتا طولانی به یک دیوار گچی تکیه دهید (به ویژه اگر خودتان هم طبع سردی داشته باشید)؛ دچار رخوت، خواب آلودگی و دردهای استخوانی خواهید شد.
- همچنین سیمان دارای مزاج سرد است که متاسفانه امروز در مصالح ساختمانی اغلب ما به کار رفته است، در حالی که بهتر است از اینگونه مصالح تنها در مکان‌های گرمسیری استفاده شود
- برخلاف گچ، کاهگل و یا چوب گرم است که باید در مکان‌هایی که دارای طبع سرد هستند، به کار گرفته شود.
- دیدن، تماس و بوییدن کاهگل، ایجاد نشاط و شادابی می‌کند.
- قدیمی ترها یادشان هست که وقتی دم دمای غروب، مادربزرگ‌ها بر روی دیوارهای کاهگلی خانه هایشان آب می‌پاشیدند، چه بوی خوشی برمی‌خاست و چه فرح و نشاطی در انسان ایجاد می‌شد.
.
مزاج رنگ ها
- رنگ‌های آبی و سبز، رنگ‌های متعادلی به شمار می‌روند (یا گرایش بیشتر سبز به گرما)؛
- رنگ قرمز گرم و خشک (آتشین)، زرد و مشتقات آن و نارنجی و سبز گرم است.
- و سفید سرد و سیاه سرد و خشک و سودازاست که انسان را دچار افسردگی می‌کند و پوشیدن آن در اسلام کراهت دارد.
.
مزاج شنیدی ها
سخنان محبت آمیز و امید آفرین، انسان را گرم می‌کند و فحش و ناسزا، او را به سردی می‌کشانند.
.
مزاج بوئیدنی ها
بیش تر رایحه‌های لطیف و خوش، طبع گرمی دارند؛ اما بوهای نامطبوع و برخی از رایحه‌ها نظیر کافور، طبع سردی دارند.
.
مزاج صداها
برخی صداها جذاب، گرم و گوش نواز است؛ برخی دیگر صداها، منفور، سرد و گوش خراش است.
.
مزاج ملموسات
پشم، با تماس با پوست انسان، طبع او را گرم می‌کند و پنبه، آن را خنک می‌سازد.
.
مزاج لباس و فرش
- از لباس‌هایی که می‌پوشیم جنس لباس پشمی و ابریشم خیلی گرم است،
- ولی جنس لباس‌های کتان و پلاستیکی و همه مواد پلاستیکی، نایلون و اکرولیک دارای طبع سرد هستند.
- ضمنا طبع فرش ماشینی سرد است و در صورت خوابیدن مداوم روی آن، فرد دچار بدن درد خواهد شد.
- در عوض فرش دست‌بافت گرم است از این رو توصیه می‌شود از فرش دسـتبافت استفاده کنید.
.
مزاج اخلاق
- پدیده‌های اخلاقی مثل صداقت، امانت‌داری، تواضع، مهرورزی، عفو و بخشش، شجاعت، صله رحم، کمک به دیگران و فقرا دارای مزاج گرم هستند که به انسان توان و انرژی می‌بخشند.
- برعکس دروغ، تکبر، حسادت و به طور کلی صفات منفی جزء رفتار‌های سرد محسوب می‌شوند که انسان را دچار ضعف و بیحالی و افسردگی میکنند.
.
حرف آخر…
- بنابراین همهی موجودات هستی دارای یکی از مزاج‌های اربعه هستند که متناسب با وجودشان می‌باشد و خدای متعال آن را برای زیست بهتر آنها در کره‌ی زمین قرار داده و همگی تحت فرمان خدای یکتا هستند و به صریح فرمایش قرآن «هُوَ الَّذی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیمٌ » همهی مخلوقات در خدمت بشرند. حال این بشر در خدمت کیست؟ خود یا خدای خود؟ بماند.
- در نتیجه برای حفظ سلامت و بهداشت واقعی لازم است که گرمی‌ها و سردی‌ها را بشناسیم و از خصوصیات و ساختار مزاجی افراد آگاهی یابیم تا بتوانیم با مصرف متعادل غذاهای مناسب هر فرد خانواده و جامعه متعادلی داشته باشیم.
.
بازنشر از: طبایع/tabaye.ir
مجله عطاری و طب سنتی
