دسته بندی انواع طبع و مزاج در طب سنتی

اهمیت شناخت مزاج

اساس پیشگیری و درمان در طب سنتی بر اساس شناخت انواع مزاج‌های چهارگانه است و در واقع هر فردی برای حفظ تندرستی خود همچنین برای درمان خود باید مزاج پایه و مزاج عارضی خود را بشناسد تا بتواند تغذیه و سبک زندگی خود را بر اساس آن تنظیم کند.

متأسفانه امروزه اکثر مردم کشورمان به‌دلیل عدم شناخت مزاج خود، به‌صورت روزانه از مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی استفاده می‌کنند که هیچ سازگاری با مزاج آن‌ها ندارد و همین امر باعث شده این دسته از افراد یا در معرض ابتلا به انواع و اقسام بیماری‌ها قرار داشته باشند یا به بیماری‌های مختلفی مبتلا شوند؛

بنابراین ما در این پست از مجله اینترنتی طبایع، قصد داریم شما را با مفهوم مزاج و انواع آن آشنا نماییم.

.

مفهوم مزاج

مزاج از نظر لغوی به معنی در هم آمیختن است. هر جسم مرکبی از هر چهار رکن تشکیل شده است و اختلاف مقدار این ارکان در اجسام، آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند.

مزاج در طب سنتی به معنی کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه آمیختن ارکان با یکدیگر و فعل و انفعال آن‌ها در یک جسم مرکب به وجود می‌آید.

• مقدار و نسبت موجود از هر کدام از این ارکان، تعیین کننده مزاج جسم مرکب خواهد بود.
• در جهان آفرینش به تعداد موجودات جاندار و بی‌جان مزاج داریم.
• لازمه پیشگیری، کنترل و درمان بیماری‌ها در طب سنتی، بر پایه شناخت مزاج است.

رابطه مزاج و عناصر چهارگانه (آتش، خاک، آب و هوا)

• در علوم سنتی، اساس آفرینش و ماده تشکیل دهنده‌ی عالم را چهار عنصر آتش، هوا، آب و خاک می‌دانند. هر رکن کیفیت مختص خود را دارا است که عبارتند از رطوبت، حرارت، برودت و یبوست، که نوع، مقدار و کیفیت امزاج و ترکیب این چهار رکن و چهار کیفیت، نه (9) مزاج را ایجاد می‌کند.
• گرمی همواره بالا قرار می‌گیرد، بنابراین دو عنصر هوا و آتش که در بالا قرار دارند، گرم هستند و دو عنصر آب و خاک در پایین جو قرار دارند؛ چون سرد و سنگین هستند.

دسته بندی کلی مزاج انسان ها

1. مزاج ذاتی (جبلی، مادرزادی، مولودی): مزاجی است که شخص با آن زاییده شده است.
2. مزاج اکتسابی (عارضی یا عرضی):مزاجی است که در اثر تغییر مزاج ذاتی توسط عواملی هم چون فصل، سن، جنس، مکان زندگی، اعراض نفسانی و … به وجود آمده است.

.

دسته بندی مزاج‌ها از دیدگاه دکتر نظام نهرینی

• هر چهار مزاج به دو دسته طبیعی و غیر طبیعی تقسیم می‌شوند
• و همه مزاج‌ها اگر در حالت طبیعی باشند هیچ مشکلی برای فرد ایجاد نمی کنند و این باور که مزاج سرد و خشک، مزاج خوبی نیست غلط است زیرا مزاج سرد و خشک دارای خصوصیات بسیار خوبی بوده و تنها وقتی که از اعتدال خود خارج شود مشکل‌آفرین است.

انواع مزاج‌های 4 گانه بدن

همانطور که در بالا ذکر گردید، نوع، مقدار، کیفیت و ترکیب چهار رکن (آتش، هوا، خاک و آب) نه (9) مزاج را ایجاد می‌کند. چهار مزاج منفرد شامل گرمی، سردی، خشکی و تری و چهار مزاج مرکب شامل گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر، سرد خشک می‌شود و نهمین مزاج هم همان معتدل است. با این توضیح که 4 مزاج مرکب، مزاج‌های اصلی نامیده می‌شوند‌:

1. مزاج گرم و خشک (صفراوی)
2. مزاج گرم و‌تر (دموی)
3. مزاج سرد و خشک (سوداوی)
4. مزاج سرد و‌ تر (بلغمی)

در مورد برخی افراد در طب سنتی این اصطلاح به کار می‌رود که عناصر چهارگانه در تعادل هستند و اصطلاحا این افراد مزاج معتدل دارند.

1.  مزاج گرم و معتدل
2.  مزاج سرد و معتدل
3.  مزاج خشک و معتدل
4. مزاج تر و معتدل

.

مزاج سنین مختلف

مزاج سنی با مزاج ذاتی در تعامل است. مثلا شخصی که مزاج ذاتی اش سرد و خشک است در کهولت دچار تشدید علائم سردی و خشکی می‌شود و در سن رشد بهترین حالت را دارد.

.

مزاج جنس

مزاج مردان و زنان نسبت به یکدیگر متفاوت است که در جدول زیر قابل مشاهده است:

مزاج فصل ها

فصل‌ها نیز روی بدن انسان تاثیر دارند و هر فصلی مزاج خاص خود را دارد. در میان فصل‌ها معتدل ترین فصل بهار است. مزاج فصل‌ها در جدول زیر نشان داده شده است:

.

مزاج مکان‌ها و مناطق از لحاظ موقعیت جغرافیایی

مزاج مناطق جغرافیایی با یکدیگر متفاوت بوده و در مزاج افراد ساکن آن مناطق تاثیر می‌گذارند. مزاج مناطق در جدول زیر نشان داده شده است:

.

مزاج اعضای بدن

هر یک از اعضاء بدن نیز بسته به عملکردی که دارند مزاج خاص خود را دارا می‌باشند. قلب گرم ترین و خشک ترین عضو بدن و کبد گرم ترین و مرطوب ترین عضو بدن و استخوان سرد ترین و خشک ترین عضو و مغز سرد و تر و پوست معتدل ترین عضو بدن است. مزاج اندام‌ها در جدول زیر آمده است.

نظر دکتر احمدعلی آقارفیعی در مورد انواع مزاج ها

از نظر دکتر آقارفیعی، طبایع همان گرمی‌ها و سردی‌ها هستند که در بدن انسانند. ظریف ترین عضوی که می‌تواند سردی، گرمی و خشکی و تری را به انسان نشان دهد، انگشت است، انگشت سبابه مزاج‌ها را تفسیم می‌کند، گرم و خشک، سرد و خشک، گرم و تر و سرد و تر.

.

نظر دکتر امیر محمد گلبخش در مورد انواع مزاج ها

از نظر دکتر گلبخش، 4 نوع مزاج کلی وجود دارد، 2 مزاج گرم، 2 مزاج سرد، 2 مزاج خشک و 2 مزاج تر است؛ ترکیب آن‌ها مزاج گرم و مرطوب، گرم و خشک، سرد و مرطوب و سرد و خشک را تشکیل میدهد. ممکن است فردی از نظر گرمی و سردی معتدل باشد، اما از نظر خشکی و تری زیاد باشد؛ در اینجا می‌گوییم که مزاج فرد تر است. در واقع مزاجی که بر دیگر مزاج‌ها غلبه دارد، تعیین کننده مزاج فرد است.

.

برای دیدن ویژگی افراد با مزاج‌های مختلف روی لینک‌های زیر کلیک کنید

• ویژگی افراد صفراوی مزاج با طبع گرم و خشک
• ویژگی افراد دموی مزاج با طبع گرم و تر
• ویژگی افراد سوداوی مزاج با طبع سرد و خشک
• ویژگی افراد بلغمی مزاج با طبع سرد و تر