تعریف مُصلح
به مادهی خوراکی یا غیرخوراکی که مصرف همزمان آن با سایر مواد، طبع فرد را معتدل نموده و از مشکلات احتمالی ایجاد شدهی آنها جلوگیری مینماید و همچنین هضم آن را آسان تر میکند، مُصلح میگویند. برای نمونه اگر فرد صفراوی یا دموی بیش از حد عسل مصرف کند. موجب بروز حساسیّت یا خارش بدنش میشود یا اگر فرد بلغمی بیش از حد آب بنوشد موجب بروز بیماری، سردی، خستگی، سستی و پرخوابی در او میشود. بنابراین برای پیشگیری یا کاهش مشکلات ناشی از مصرف برخی مواد غذایی باید از مصلح آن استفاده نمود.
انواع مصلحات از نظر خاصیّت
مصلحات عمومی یا مصلحات مزاجی:
مصلحاتی که مزاج آنها، ضد مزاجِ مواد اصلی استفاده شده است؛ مثلاً ماست مزاج سرد و مرطوب دارد و افراد بلغمی و سوداوی که دارای مزاج سرد هستند، باید آن را با خوراکی هایی که دارای مزاج گرم و مرطوب هستند مانند زنیان، انیسون، پونه، نعناع و آویشن استفاده کنند تا مزاج ماست، معتدل شود و مشکلات ناشی از سرد بودن ماست بر آنها اثر نکند. اگر مزاج بیشتر مواد تشکیل دهندهی غذا گرمی بخش بود، مزاج غذا را گرم مینامیم و اگر مزاج بیشتر مواد تشکیل دهندهی آن سرد بود، مزاج غذا را سرد مینامیم. مثلاً برای پخت فسنجان از گردو، نمک و رب استفاده میکنیم. چون بیشترین مواد آن گردو است و گردو مزاجی گرم دارد، نمک نیز میزان گرمی آن را بیشتر میکند. از طرفی اگر ادویه که طبعی گرم دارد به آن اضافه کنیم مزاج فسنجان گرم تر میشود ولی رب انار یا گوجه فرنگی که طبع سردی دارند تأثیری در سرد نمودن مزاج فسنجان ندارند.
مصلحات تخصصی یا ذاتی:
این نوع مصلحات حالت عمومی نداشته و به صورت تخصصی در کنار سایر مواد استفاده میشوند. مثل خوردن مصلح زنیان که برای کم کردن مشکلات ناشی از خوردن ماست و خوردن مصلح انیسون که برای کم کردن مشکلات ناشی از خوردن رازیانه مصرف میشود.
در طب سنتی نیز گاهی اوقات بیماری آکنه یا جوش صورت که در اثر گرمی ایجاد میشود را با مصرف گیاه گرم رازیانه که خود نیز طبع گرم دارد درمان میکنند، زیرا رازیانه علاوه بر گرم بودن طبع خود، به طور ذاتی درمان کنندهی جوش غرور نیز هست، خصوصاً اگر در فصول سرد سال تجویز شده باشد. یا استفاده از دم کردهی جو که بسیار سرد است ولی در درمان بیماریهای سرد کلیوی مثل سنگ کلیه از آن استفاده میشود، زیرا جو علاوه بر سردی مزاج به طور ذاتی خاصیّت درمان بیماریهای کلیوی را نیز دارد.
انواع مصلحات از نظر طریقهی مصرف
ممکن است مصلح یک خوراکی، بوییدنی باشد نه خوردنی. مثلاً مصلح گل سرخ در سردمزاجان، خوردن انیسون بوده ولی در گرم مزاجان فقط کافیست که مصلح کافور را استنشاق یا بو کنند. بوکردن کافور، سردرد ناشی از مصرف خوراکی گل سرخ را در گرم مزاجان کاهش میدهد.
یکی از اصول پیشگیری از بیماری ها، عدم استفاده از هر نوع مادهی غذایی در هنگام بیاشتهایی است. اگر با اولین لقمه یا قاشق غذایی که در دهان خود میگذارید، احساس بدی پیدا میکنید، فوراً آن را دور بریزید و تا پیدا کردن اشتها هیچ نوع غذایی را میل نکنید؛ زیرا سلامتی شما در نخوردن آن است.
توصیه میشود افرادی که طبیعت گرم صفراوی یا دموی دارند، غذاهای سرد مصرف کنند تا گرمی آنان کم تر شود و افرادی که طبع سرد بلغمی یا سوداوی دارند، غذاهای گرم مصرف کنند و یا با مخلوط غذاهای سرد و گرم، اثر سردی و گرمی را متعال کنند.
اصلاح افراد بلغمی مزاج
اگر افراد بلغمی مزاج، خوراکیهای سرد میل میکنند حتماً باید همراه آن از خوراکیهای گرم نیز استفاده کنند تا سردی آن بر آنها تأثیر نگذارد. برای نمونه هنگام استفاده از ماست که مقدار کم آن بلغم زا و مقدار زیادش سودازا است، بهترین کار آن است که از مصلح مزاجی ماست مثل پونه، نعناع، آویشن، زیره و یا حتی از مصلح تخصصی آن یعنی زنیان استفاده کنند و همچنین روزانه نیم ساعت نرمش و ورزش کنند. با رعایت این موارد به زودی طبع آنان اصلاح خواهد شد.
افراد بلغمی مزاج باید از خوردن لبنیات خصوصاً ماست، دوغ، ترشی جات و غذاهای سردی بخش بدون استفاده از مصلح آنها خودداری کنند و بیشتر از خوراکیهای گرمی بخش مانند ارده، عسل، شیرهی انگور و خرما استفاده کنند.
اصلاح افراد صفراوی مزاج
در مجموع این افراد باید از خوراکیهای سرد و خنک استفاده کنند. عرق کاسنی و عرق شاه تره بهترین نوشیدنی برای این گونه افراد است؛ آنها برای شستشوی سر و بدن خود باید از سِدر استفاده کنند. بهترین روش برای اصلاح افراد صفراوی این است که از خوردن خوراکیهای گرم بدون مصلح پرهیز کنند تا بتوانند سلامتی خود را حفظ کنند.
خوراکی هایی که موجب اصلاح مزاج در افراد صفراوی میشود، عبارتند از: لیموترش، زرشک، نارنج، گریپ فروت با عسل، تَرنَجبین، کاهو، کیوی، آلو بخارا، آلوچه، اسفناج، تمرهندی، لیموشیرین، پرتقال، نان جو و آش جو.
اصلاح افراد دموی مزاج
افراد دموی مزاج بهتر است برای اصلاح مزاج شان از خوراکی هایی مانند میوه جات و سبزی جات تازه، مسهلهای گیاهی ( مانند خاکشیر، اِسفرزه، بارهنگ، بالنگ و تخم ریحان)، سوپ یا آش جو، آش انار، آب زرشک، خیار، مرکبات، ماست، نان جو، برگهی زردآلوی خیس شده، هلو، انجیر و آلو بخارا استفاده کنند. همچنین نوشیدن روزانه 6 لیوان آب خنک (نیم ساعت قبل از غذا و دو ساعت و نیم بعد از غذا)، کم کردن حجم غذا و استفاده از غذاهای سبک نیز یکی از بهترین راههای اصلاح مزاج در این افراد است.
نکته:
افراد دموی اگر همراه خوراکیهای گرم از خوراکیهای سرد استفاده نکنند، دچار جوش، خارش بدن و… میشوند.
اصلاح افراد سوداوی مزاج
افراد سوداوی مزاج باید از خوردن غذاهای چرب، شور، مانده و بیات به خصوص گوشت، ماهی دودی، شیرینی جات مصنوعی، ادویه جات، عدس، آلو، اسفناج، کدو تنبل و هویج فرنگی پخته، چای و نیز خوردن قرص جلوگیری از بارداری، خودداری نموده و در عوض بیشتر از مُسهلهای گیاهی، نان سنگک، سالاد فصل همراه مقداری جوانهی گندم قبل از غذا، روغن زیتون و آش جو استفاده کنند و در بین غذاها از نوشیدن مایعات به خصوص آب یخ و نوشابههای گازدار و دوغ خودداری کنند. این افراد باید از مصرف کشک و ماست نیز پرهیز کنند.
مصرف پنیر همراه با چای شیرین در وعدهی صبحانه برای افراد سوداوی مزاج بسیار زیان آور است، زیرا رسوبات خود را در این نوع افراد افزایش میدهد.
اگر چنین افرادی به فکر اصلاح طبع خود نباشند شدیداً دچار افسردگی روحی خواهند شد و روز به روز از نظر جسمی لاغرتر میشوند.
در مجموع افراد سوداوی باید از غذاهای گرم و مرطوب استفاده نمایند. غذاهایی مثل برنج که مزاج سرد و خشک دارد برای افراد سوداوی مضر میباشد چون موجب ایجاد یبوست در آنها میشود.
مزاج خوراکیها همراه با مصلح آنها
در اینجا چند نمونه از خوراکیها را به همراه مصلح آنها بیان میکنیم:
ادویهها و چایهای گیاهی
ادویه |
مزاج |
انواع مصلحات |
آویشن |
گرم و خشک |
نعناع، سرکهی انگور |
انیسون |
گرم و خشک |
رازیانه، فُلوس، سنکنجبین |
بابونه |
گرم و خشک |
شربت انار و عسل |
بومادران |
گرم و خشک |
انیسون |
پونه و دارچین |
گرم و خشک |
کتیرا |
زردچوبه |
گرم و خشک |
آب لیمو، آب بالنگ |
زنجبیل |
گرم و خشک |
عسل، روغن بادام شیرین |
زنیان |
گرم و خشک |
گشنیز، باقلا |
زیره |
گرم و خشک |
عسل، آویشن، کتیرا |
گلپر |
گرم و خشک |
خیساندن در سرکه، بوئیدن کافور یا گلاب، رازیانه |
گل سرخ |
معتدل تا کمی سرد و خشک |
انیسون، بوکردن کافور |
هل |
گرم و خشک |
کتیرا |
گل گاوزبان |
گرم و خشک |
صندل سفید(نوعی چوب که سفید، زرد یا قرمز است) |
مریم گلی |
گرم و خشک |
فلوس |
نمک |
گرم و خشک |
روغن بادام، آویشن |
برگ بو |
گرم و خشک |
کتیرا |
خردل |
گرم و خشک |
روغن بادام، کاسنی، سرکه |
میخک |
گرم و خشک |
صمغ عربی (صمغ درخت اقاقیا) |
قهوه |
گرم و معتدل |
زعفران، گلاب، روغن پسته، زنجبیل |
فلفل |
گرم و خشک |
گلاب، صمغ عربی |
سُماق |
سرد وخشک |
مصطکی (صمغ نوعی درخت است)، انیسون، پختن آن با بادمجان |
چای سیاه |
گرم و خشک |
آبلیمو |
گوشت ها
گوشت |
مزاج |
انواع مصلحات |
گوشت آهو، بلدرچین |
گرم وخشک |
سماق، گشنیز، مرزه، پختن آن با روغن بادام یا روغن کنجد، سکنجبین |
ماهی تازه |
سرد و مرطوب |
پختن آن با دنبه یا روغن کنجد، زنجبیل، آویشن، عسل، ادویهی گرم، گردون، فلفل سیاه |
بز |
سرد وخشک |
نمک، فلفل، پیاز، دارچین، زیره، میخک، بادام، نارگیل و خرما |
جگر سیاه |
گرم و مرطوب |
ادویهی گرم، نمک، دارچین، گشنیز، سرکه، کباب و مغز پخت کردن آن، زیره |
شتر |
گرم و خشک |
جوشاندن با روغن زیتون، پختن با نمک و شوید، فلفل، سرکه ، زیره |
قلوه |
سرد و خشک |
کباب نمودن با روغن زیتون، نمک، فلفل، دارچین، زیره |
کبوتر |
گرم و خشک |
پختن آن با آبغوره یا سرکه، کاسنی، کرفس، سماق، شوید، تره، نخود |
گاو |
سرد و خشک |
دارچین، فلفل، زنجبیل، پیاز، سنکجبین، گلپر، سیر، زیره |
گوسفند |
گرم و مرطوب |
گشنیز، سماق، مرزه، قره قورت |
مرغ |
سرد و مرطوب |
ادویهی گرم، سکنجبین |
میگو |
گرم و مرطوب |
سرکه، شربت انار، نعناع |
کباب |
گرم و خشک |
سماق، گشنیز، فلفل، سکنجبین |
سیرابی |
سرد و خشک |
گلپر، سرکه، مرزه، زنجبیل، دارچین |
بوقلمون |
گرم و مرطوب |
گشنیز، سماق |
اردک |
گرم و خشک |
پختن آن با سرکه، کرفس، پونه، نخود، شوید، تره، دارچین، سکنجبین |
حبوبات و غلات
حبوبات |
مزاج |
انواع مصلحات |
باقلا تازه |
سرد و تر |
پوست کندن باقلا، عسل، جوشاندن باقلا در آب و دورریختن آب آن پس از پخت، روغن بادام، پونه، آویشن، زیره، گلپر |
باقلا خشک |
سرد وتر |
|
برنج |
سرد و خشک |
خیساندن در آب و نمک، زعفران، زیره سیاه، شوید |
جو |
سرد و خشک |
رازیانه، انیسون، روغنهای گیاهی |
ذرت |
معتدل و خشک |
روغنهای گیاهی |
عدس |
سرد وخشک |
مرزه، روغن بادام، سرکه، گلپر، روغن کنجد، پونه، زعفران |
گندم |
گرم و معتدل |
سرکهی کهنه، شیرینیهای طبیعی |
ماش |
سرد و مایل به خشک |
زیره، میخک، آب انار ترش، سماق، آب زرشک، روغن بادام، زنجبیل، دارچین، فلفل، خردل |
نان گندم |
گرم و خشک |
رازیانه، سیاه دانه، کنجد |
نخود سبز |
گرم و خشک |
آویشن، دارچین، زنجبیل، فلفل |
نخود خشک |
گرم و خشک |
زیره شوید، سکنجبین |
میوه ها
میوه |
مزاج |
انواع مصلحات |
تمشک، اَزگیل، آلبالو، ذغال اخته، سنجد، غوره، زرشک، لیمو عمانی، کیوی |
سرد و خشک |
عسل |
قیسی، پرتقال، گیلاس، شلیل، آلو و آلوچه |
سرد و مرطوب |
عناب، کندر، عسل، زنیان،زیره، روغن، زیتون |
آناناس |
گرم |
آب انار، آب لیمو، عسل |
انجیر، گلابی، انگور، سیب، مویز |
گرم و مرطوب |
گردو، آویشن، انیسون، بادام، دارچین |
به |
سرد و مرطوب |
عسل، انیسون |
انار |
سرد و خشک |
گلاب، گلپر |
کدو |
سرد و مرطوب |
زیره، نعناع، نمک، روغن زیتون، خردل، فلفل، آبغوره |
گرمک |
گرم و مرطوب |
آب انار ترش، سرکه |
موز |
گرم و مرطوب |
نمک، عسل، سنکنجبین، مربای زنجبیل |
خرما |
گرم و خشک |
آب انار، بادام، گلاب، سرکه، کاهو |
زردآلو |
سرد و مرطوب |
عسل، زنیان، زیره، روغن زیتون |
نارنج |
گرم وخشک |
عسل |
هلو |
سرد و مرطوب |
عسل، مربای زنجبیل |
خربزه |
گرم و مرطوب |
آب انار ترش، سرکه |
خیار چنبر |
سرد |
انیسون |
خیار سبز |
سرد و مرطوب |
نعناع، گل سرخ، رازیانه، نمک |
طالبی |
گرم و مرطوب |
آب انار ترش، سرکه |
هندوانه |
سرد و مرطوب |
مربای پوست هندوانه، عسل |
گوجه فرنگی |
سرد |
روغن زیتون |
بادمجان |
گرم و خشک |
پختن آن با گوشت بره، سرکه، زیره، گلپر، انار |
توت فرنگی |
سرد |
عسل |
تمشک |
سرد وخشک |
عسل |
شاه توت |
گرم و خشک |
عسل، آب انار، انار |
هویج |
گرم ومرطوب |
انیسون، ادویه گرم |
سیر و موسیر |
گرم و خشک |
پختن در آب و نمک، روغن بادام، کره، گشنیز، سکنجبین، انار ترش |
شلغم |
گرم و مرطوب |
فلفل، زیره، سکنجبین، خردل، سرکه |
کلم قمری |
گرم و خشک |
آویشن، پونه، انیسون، دارچین |
سیب زمینی |
سرد و مرطوب |
دارچین، زنجبیل، آویشن |
پیاز |
گرم وخشک |
شستن آن با آب و نمک، سرکه، آب انار، کاسنی |
سبزیجات
سبزی |
مزاج |
انواع مصلحات |
اسفناج |
سرد ومرطوب |
پختن با روغن بادام، دارچین، فلفل |
بامیه |
سرد ومرطوب |
ادویههای گرم |
برگ چغندر |
گرم وخشک |
خردل، آبغوره، پختن با عدس، شربت بالنگ |
ترخون |
گرم و خشک |
عسل، کرفس |
ترشک |
سرد و خشک |
رازیانه، نبات |
جعفری |
گرم و خشک |
بادرنجبویه، کاسنی |
خرفه |
سرد و مرطوب |
کرفس، نعناع |
شنبلیله |
گرم و خشک |
انیسون، کاسنی، برگ اسفناج، برگ خرفه |
قارچ خوراکی |
سرد و مرطوب |
خردل، پختن با نمک و شوید، روغن کنجد، زیتون، پونه ، آویشن، فلفل، زنجبیل، زیره |
کاسنی |
سرد و مرطوب |
شاه تره، فلوس، رازیانه، عسل، دارچین، هل |
کاهو |
سرد ومرطوب |
نعناع، کرفس، زیره، سکنجبین |
کرفس |
گرم و خشک |
انیسون |
لوبیا سبز |
سرد و مرطوب |
دارچین، زنجبیل، خردل، زیره، نمک، روغن زیتون، آویشن |
ریواس |
سرد وخشک |
شربت عود، انیسون، عسل |
مرزه |
گرم و خشک |
سرکه |
نعناع |
گرم و خشک |
کرفس |
گشنیز |
گرم و خشک |
پختن آن با زردهی تخم مرغ با فلفل و نمک، آب مرغ و دارچین |
شوید |
گرم و خشک |
آبلیمو، آبغوره، سکنجبین |
لبنیات
لبنیات |
مزاج |
انواع مصلحات |
پنیر تازه |
سرد و مرطوب |
مغز گردو، آویشن، عسل، نعناع خشک، سبزیهای معطر، زیتون |
پنیر کهنه |
گرم و خشک |
مغزگردو، آویشن، عسل، نعناع، خشک، سبزیهای معطر |
دوغ و ماست |
سردو مرطوب |
زنیان، نعناع، آویشن، سیر، کاکوتی، زیتون، سیاه دانه، پونه |
سرشیر |
سرد و مرطوب |
عسل |
قره قورت |
سرد وخشک |
انواع فلفل، زیره، سیاه دانه |
کره |
گرم و مرطوب |
عسل، انواع مربا |
کشک |
سرد و خشک |
سیر، نعناع خشک، پونهی کوهی |
خامهی پاستوریزه |
سرد و مرطوب |
عسل |
خامهی محلی |
گرم و خشک |
عسل |
روغن حیوانی |
گرم و مرطوب |
عسل، سرکه و آبلیمو |
آجیل ها
آجیل |
مزاج |
انواع مصلحات |
پسته |
گرم وخشک |
زرد الو، انار ترش، سرکه، سکنجنبین، آلو |
تخم خربزه |
گرم و مرطوب |
بنفشه، عسل |
تخم کدو |
سرد ومرطوب |
عسل |
شاه دانه |
گرم و خشک |
کتیرا، زرشک |
کنجد |
گرم و مرطوب |
عسل |
گردو |
گرم وخشک |
انار ترش، سکنجبین، ترشیهای طبیعی |
بادام درختی شیرین |
گرم و خشک |
عسل، رب ترش |
بادام درختی تلخ |
گرم و خشک |
عسل، بادام شیرین |
بادام زمینی |
گرم و مرطوب |
عسل |
بادام هندی |
گرم وخشک |
عسل، رب ترش |
تخم آفتابگردان |
معتدل تا کمی سرد و خشک |
آب انار، آبغوره، سرکه |
فندق |
گرم وخشک |
آب عسل، شربت به، سکنجبین |
روغنهای گیاهی
روغن |
مزاج |
انواع مصلحات |
روغن بادام شیرین |
معتدل |
مصطکی |
روغن بادام تلخ |
گرم و خشک |
شکر، نبات، بادام شیرین |
روغن کنجد |
گرم و مرطوب |
عسل |
روغن زیتون |
گرم و مرطوب |
مغز گردو، مغز بادام، سرکه، عسل |
چایهای گیاهی و خواص آنها
چای |
مزاج |
خواص آنها |
چای گل گاوزبان و سنبل الطیب |
طبیعت گرم و خشک |
آرام بخش اعصاب، خواب آور، ضد سردردهای عصبی، دردهای کلیوی، ضد سودا و صفرا |
چای بادرنجبویه و زیرفون |
طبیعت خیلی گرم |
افزایش دهندهی فشار خون، تقویت کنندهی قلب و اعصاب، خون ساز، تقویت کنندهی سلولهای مغزی، آرام بخش، ضد صدای وزوز گوش، خواب آور، ضد بیماریهای کلیه، ضد بوی بد دهان |
چاب بابونه |
طبیعت معتدل |
آرام بخش اعصاب، معده، روده و تقویت آنها، ضد تب، ضد انگل، ضد یبوست، تقویت کنندهی اعصاب و مغز، اشتها آور، ضد بلغم و صفرا، شستشو دهندهی بسیار قوی کلیه ها |
چای دارچین |
طبیعت گرم و خشک |
محرک اعصاب، شستشو دهندهی کلیه، تقویت رشد قد، دفع رطوبت اخلاط بلغمی، شادی آور، تقویت کنندهی نیروی جنسی، درمان پا دردهای رطوبتی، اشتهاآور، ضد دلهره، ضد بوی بد دهان، تقویت کنندهی کبد و معده |
چای زنجبیل |
طبیعت گرم وخشک |
افزایش دهندهی فشار خون، ضد ضعف اعصاب، تقویت کنندهی حافظه، ضد رطوبت مزاج، ضد بلغم، خون ساز، ضد درد مفاصل، تقویت کنندهی معده و روده، افزایش نیروی جنسی، ضد درد. |
چای آویشن |
طبیعت معتدل |
افزایش دهندهی فشار خون، تقویت اعصاب، ضد نفخ، شستشو دهندهی کلیه، ضد صفرا، ضد دلهره واضطراب، تقویت بدن، ضد بیماریهای تنفسی (آسم، زکام، سرفه)، مقوی معده، ضد دردهای رماتیسمی واستخوانی و کمر، ضد سنگ کیسهی صفرا. |
چای اکلیل کوهی |
طبیعت گرم |
مقوی اعصاب، شستشو دهندهی کلیه، ضد صفرا، ضد اضطراب، تقویت کنندهی بدن، ضد بیماریهای تنفسی (زکام، آسم، سیاه سرفه) تقویت کنندهی معده، ضد درد رماتیسمی، استخوانی و کمر، ضد سنگ کیسهی صفرا. |
چای گزنه |
طبیعت گرم وخشک |
ضد قند، ضد غلظت خون، ضد چربی، ضد صفرا و سنگ کیسهی صفرا، ضد سرطان، ضد امراض کلیه، شستشو دهندهی کلیه، ضد خونریزی، افزایش دهندهی شیر مادر، رفع خستگی، ضد ریزش مو. |
چای اُسطوخودوس |
طبیعت گرم و خشک |
آرام بخش اعصاب، تقویت کنندهی سلولهای مغز، ضد میگرن، ضد زکام، آسم و برونشیت، موثر در درمان رماتیسم، شستشو دهندهی کلیه و ضد اگزما. |
چای نعناع |
طبیعت گرم و معتدل |
ضد اسهال و استفراغ، ضد نفخ معده، تقویت کنندهی معده، خوشبو کنندهی دهان، رفع ناراحتیهای کیسهی صفرا، رفع ناراحتیهای ریوی، تنگی نفس، آسم و سیاه سرفه. |
چای فلوس |
طبیعت معتدل |
پایین آورندهی فشار خون، مؤثر در درمان برفک دهان، ضد یبوستهای شدید، ضد صفرا، ضد ورم معده و روده |
چای زیرهی سیاه |
طبیعت بسیار گرم |
بالا برندهی فشارخون، سوزاندن چربی اضافه، تصفیه کنندهی خون، تقویت کنندهی قلب و عروق، شستشو دهندهی کلیه ، ضد چاقی، کم کنندهی اشتها، ضد یرقان، افزایش دهندهی شیر مادر، ضد نفخ معده، مقوی معده، رفع ناراحتیهای روده. |
چای بهار نارنج |
طبیعت گرم |
آرام بخش، تقویت کنندهی قلب و اعصاب، شادی آور، ضد سردردهای عصبی، اشتها آور. |
چای کوهی |
طبیعت گرم |
ضد حساسیّت، تقویت کنندهی اعصاب، آرام بخش، ضد اگزما. |
طبع مواد غذایی
یکی از مهمترین مسائل روزمرهی زندگی انسان، استفاده از انواع غذاها برای رفع گرسنگی، پیشگیری از بیماریها و ادامه زندگی است که باید به شیوهی متعادل و مناسب تهیه شود. مثلاً بادمجان سرخ شده با روغن، به تنهایی خلط سودا را در بدن افزایش میدهد و در نتیجهی زیاد شدن این خلط در بدن موجب بیماریهای پوستی و ناراحتیهای اعصاب و روان میشود. همچنین استفاده از کشک به تنهایی موجب بیخوابی در بعضی از افراد میشود؛ بنابراین با مخلوط کردن این دو به صورت کشک و بادمجان میتوانیم غذایی با مزاج معتدل تهیه کنیم که سالم و مناسب طبع مان باشد و ایجاد ناراحتی نکند.
چگونه مزاج غذاها را تشخیص دهیم؟
اگر مزاج بیشتر مواد تشکیل دهندهی غذا گرمی بخش بود، مزاج غذا را گرم مینامیم و اگر مزاج بیشتر مواد تشکیل دهندهی آن سرد بود، مزاج غذا را سرد مینامیم. مثلاً برای پخت فسنجان از گردو، نمک و رب استفاده میکنیم. چون بیشترین مواد آن گردو است و گردو مزاجی گرم دارد، نمک نیز میزان گرمی آن را بیشتر میکند. از طرفی اگر ادویه که طبعی گرم دارد به آن اضافه کنیم مزاج فسنجان گرم تر میشود ولی رب انار یا گوجه فرنگی که طبع سردی دارند تأثیری در سرد نمودن مزاج فسنجان ندارند، چون بیشتر مواد استفاده شده در فسنجان گرم هستند امّا برای تهیهی بورانی اسفناج، از ماست و اسفناج استفاده میکنیم که هر دو طبع سرد دارند (هر چقدر ماست ترش تر باشد سردتر است و هر چقدر پرچرب تر باشد سردی کمتری دارد) بنابراین چون بورانی بیشتر با مواد سرد تهیه میشود؛ یک غذای سرد است.
مزاج برخی از غذاها همراه با مصلح آنها
غذا |
مزاج |
انواع مصلحات |
آبگوشت |
گرم |
دنبه، سرکه، پیاز، ترشی جات |
آش جو |
سرد و مرطوب |
زیره، آبغوره |
ارده |
گرم وخشک |
سرکه، عسل |
سمنو |
گرم وخشک |
سکنجبین، کاسنی |
شیره انگور |
گرم و مرطوب |
تخم ریحان |
شیرهی خرما |
گرم وخشک |
سرکه، بادام درختی، سکنجبین، ترشیهای طبیعی |
روغن حیوانی |
گرم و مرطوب |
عسل، سرکه، آبلیمو، ترشی جات |
عدسی |
سرد و خشک |
گلپر، روغن کنجد تازه، زعفران |
زرشک پلو |
سرد و مرطوب |
عسل، فلفل سیاه، زنجبیل، خرما |
باقلا پلو |
سرد ومرطوب |
عسل، سیاه دانه، زنجبیل، آویشن، کنجد، خرما |
پاچه |
گرم و مرطوب |
مرزه، گلپر، دارچین، زنجبیل |
کباب |
گرم و خشک |
سماق، فلفل، گشنیز، سکنجبین |
عسل |
گرم و خشک |
آب انار ترش، آب لیمو، آب بالنگ، سرکه، گشنیز |
حلیم |
سرد |
دارچین |
چگونه غذایی با مزاج معتدل تهیه کنیم؟
اگر ما مزاج مواد غذایی را بدانیم، میتوانیم غذاهایی با مزاج معتدل تهیه کنیم. مثلاً وقتی که میخواهیم سوپ تهیه کنیم، اگر از جو که دارای مزاج سرد است استفاه میکنیم، میتوانیم با اضافه کردن گندم که مزاج گرم دارد، طبع این غذا را معتدل کنیم یا این که به جای استفاده از روغن نباتی در این غذا، از روغن حیوانی یا روغن زیتون که دارای طبع گرم است استفاده کنیم تا غذایی با طبع معتدل تهیه نماییم.
سبزی هایی که برای سوپ استفاده میکنیم نیز میتوانند مزاج آن را متعادل کنند؛ برای نمونه سبزیهای تند و تلخ مانند نعناع، پونه، مرزه، جعفری، پیاز قرمز و تره سبزیهای گرم هستند که میتوان در تهیهی غذاهایی که دارای مزاج سرد هستند برای متعادل نمودن آنها استفاده نمود. ادویه جاتی مثل فلفل سیاه، زردچوبه، زیره، نمک، دارچین نیز دارای طبع گرم هستند و شما میتوانید با استفاده از این ادویههای گرم، غذایتان را خوشمزه تر نموده و از سردی غذا کم کرده و به این ترتیب غذایی با مزاج معتدل تهیه نمایید. خوراکیهای معتدل، خوراکی هایی هستند که مقدار گرمی آنها به حدی نیست که موجب افزایش صفرا شود؛ یا میزان سردی آنها به حدی نیست که موجب افزایش بلغم شود و برای همهی انواع مزاجها مناسب میباشند.
خوراکیهای مفید و مضر برای انواع مزاج ها
هر فردی باید خوراکیهای متناسب با مزاج خودش میل کند. برای مثال افراد صفراوی مزاج، باید خوراکیهای مرطوب و خنک و افراد سودایی مزاج، خوراکیهای گرم و مرطوب میل کنند؛ در این قسمت به خوراکیهای مفید و مضر برای انواع مزاجها اشاره میکنیم.
خوراکیهای مفید برای افراد دموی مزاج
نوشیدن روزی شش لیوان آب خنک نیم ساعت قبل و دو ساعت و نیم بعد از غذا، زرشک، کاهو، خیار، انار ترش، سبزیجات، سوپ جو، لیمو ترش تازه، خوردن سالاد قبل از غذا، روغن زیتون، حبوبات و غلات جوانه زده، عسل به مقدار کم، شاه توت، کدو خورشتی، نعناع، شاهی، پیازچه، انگور، انبه، خرما، موز، سیب، گلابی، زیتون، آب زرشک و خوردن غذاهای سبک مانند سبزیجات بخار پز برای افراد دموی مزاج مفید هستند.
خوراکیهای مضر برای افراد دموی مزاج
خوردن غذاهای چرب و سرخ شده، شیرینی جات، ادویه جات تند، غذاهای شور، مصرف گوشت زیاد، کره و خامه، نخود، کنجد، سیاه دانه، غذاهای نشاسته ای، نان، آب یخ، دوغ، نوشابه، تخم مرغ، نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از غذا، توت خشک، کشمش، سس، رب، ترشی جات، سرکه، سیر، چای، قهوه، نسکافه، ماست، بادمجان و غذاهای ساندویچی.
.
خوراکیهای مفید برای افراد صفراوی مزاج
انواع مرکبات(پرتقال، لیمو شیرین، نارنگی و…)، انار، شاه توت، خیار، سیب، گلابی، آلبالو، گیلاس، آلو، گوجه سبز، زرشک، هندوانه، گرمک، کدو خورشتی، هویج، روغن زیتون، سوپ جو، سبزیجات مانند اسفناج و گشنیز، لیموترش تازه، انبه، به، نارگیل، زیتون، شاه دانه، شنبلیله، فندوق، پسته، جو، نخود، لپه، گوشت گنجشک، خاکشیر، اسفرزه، تخم ریحان، تخم مَرو، بارهنگ، ترشی جات طبیعی، مغز فلوس، ترنجبین، عسل به مقدار کم و همراه با لیموترش تازه، انگور، کاهو، تخم خیار، تخم کدو خام، تخم هندوانه، گوشت شتر، مرغابی، پیاز، کرفس، ترب، پونه، مرزه، کنگر، نعناع، شوید، شنبلیله، ریحان، روغن گردو، روغن تخم کتان، روغن شاه دانه، روغن مرزنجوش، روغن سوسن، پیاز، زعفران، زیره، زنیان، سیاه دانه، سیب زمینی بخار پز، دارچین، قارچ، بامیه، برگهی هلو، برگهی زردآلو، مغز بادام خام تازه، برنج سفید با روغن زیتون، کدو حلوایی، نخود فرنگی، عدس، ماش و لیموعمانی برای افراد صفراوی مزاج بسیار مفید است.
خوراکیهای مضر برای افراد صفراوی مزاج
چای، قهوه، نسکافه، لبنیات، تخم مرغ، غذاهای فریز شده و سرخ شده، سس و رب، غذاهای چرب، ماکارونی، آش رشته، سیر، خوراکیهای گرم، نوشابه، ادویه جات تند، آب یخ، نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از آن، شیرینی جات قنادی و منصوعی، آجیل شور، گوشت قرمز، موز، غذاهای ساندویچی، خربزه و طالبی.
.
خوراکیهای مفید برای افراد بلغمی مزاج
گوشت شتر، گوسفند، کبوتر، سار، گنجشک، بوقلمون کباب شده، هل، دارچین، زنجبیل، زعفران، جوز هندی، انواع فلفل، دانهی خردل، سیر و موسیر، ریشهی چغندر، شلغم، هویج، کلم قمری، ترب سیاه و سفید، انواع کلم، کرفس، نعناع، ریحان، جعفری، مرزه، ترخون، تره و شوید، نخود، گندم، لوبیا چیتی، لپه، زیرهی سیاه، زیرهی سبز، تخم ریحان، قدومهی شیرازی، خاکشیر، بارهنگ، بادام، گردو، فندوق، پسته، کنجد، ارده، عسل و شیرهی خرما.
خوراکیهای مضر برای افراد بلغمی مزاج
خوردن مواد لبنی مانند شیر، ماست، دوغ، کره، پنیر، سرشیر، خامه و کشک، بدون استفاده از مصلح برای افراد بلغمی مزاج مضر است.
مصرف خوراکی هایی مثل: ترشی جات، کاهو، گشنیز، شاتره، خُرفه، کاسنی، اسفناج، خیار، گوجه فرنگی، گوجه سبز، آلو، توت فرنگی، زرشک، هندوانه، کدو، ترشک، زالزالک، لیموترش، گریپ فروت، جو، لوبیا سفید، لوبیا چشم بلبلی، عدس، ماش، اسفرزه، تخم خیار، تخم کدو، بذر کتان، شیر گاو (هر قدر شیر پر چرب تر باشد گرم تر است)، پنیر تازه، گوشت ماهی، گوشت اردک، غاز، گوشت و تخم مرغ ماشینی، گوشت و تخم پرندگان آبی، سرکه، انواع شور، برنج سفید، عدس، سیب زمینی، آب یخ، انواع نوشابههای گازدار، سوپ جو، آش جو، نارنگی، کیوی، گرمک، خیار پوست کنده، قارچ، ماش، جو، سس، رب گوجه فرنگی، کدوخورشتی، آش رشته، ماکارونی، پفک، شکلات، آدامس، بیسکویت، چیپس و… بدون استفاده از مصلح آنها برای افراد بلغمی مضر میباشد.
.
خوراکیهای مفید برای افراد سوداوی مزاج
توت سفید، کشمش، انجیر، خرما، هل، دارچین، زنجبیل، زعفران، گوشت شتر، گوشت کبوتر، گوشت گنجشک و سار، زیره، گل گاوزبان و استفاده از ملینها مثل قدومهی شیرازی و… .
خوراکیهای مضر برای افراد سوداوی مزاج
گشنیز، کلم، تره، باقلا، عدس، تمشک، غورهی خشک، خرمالوی کال، پوست هندوانه، هندوانهی کال، گوشت گاو گوسالهی قرمز شده، گوشت ماهی سرخ شده، غذای مانده، گوشت قورمه، گوشت نیم پز و فریز شده، سوسیس، کالباس، انواع کنسرو، بادمجان، آش دوغ، آش سماق، ماست ترش، کشک، کاسنی، ترشک، انار ترش، زیتون، سماق، عدس، شاه دانه، جوی سیاه، چای، نسکافه، قهوه، قره قورت، رب انار، رب گوجه فرنگی، نوشابههای گازدار، آب جو، سرکه، آبغوره، روغن بنفشه، روغن بید، روغن نیلوفر، ماهی دودی، ماهی شور، خیار شور، نمک زیاد، پنیر شور، گوشت حیوانات پیر، همچنین پنیر، چای شیرین، شیرینی جات، تخم مرغ، ترشی جات، سرکه و… .
خوراکیهای معتدل
خوراکیهای معتدل، خوراکی هایی هستند که مقدار گرمی آنها به حدی نیست که موجب افزایش صفرا شود؛ یا میزان سردی آنها به حدی نیست که موجب افزایش بلغم شود و برای همهی انواع مزاجها مناسب میباشند.
نمونه ای از خوراکیهای معتدل عبارتند از: روغن حیوانی، روغن زیتون، روغن کنجد، کرهی حیوانی، روغن هستهی انگور، خرما، کشمش، بادام شیرین، روغن بنفشه، شفتالو، زردآلوی شیرین، کاسنی، خرفه، بید، توت، نان سبوس دار(سنگک و نان جو)، عسل و نبات به جای شکر، سبزی، سیر، پیاز خام، زیتون، کرفس، آب گوشت، خاکشیر، خوردن شیر سرد یا آلوی خیس کرده قبل از خواب، سماق همراه تمام غذاها، نان همراه با پنیر و گردو، انار یا رب انار همراه غذا، عناب، آب زرشک روزی یک تا دو لیوان، کاهو، سکنجبین، شیرهی انگور، سیاه دانه، سرکه، آبلیمو و یا آبغوره همراه غذا، لبنیات محلی تازه، گل بنفشه و پودر سنجد.
خوراکیهای ناسازگار با یکدیگر
ماست و ترب، انار و حلیم، ماست و ترشی، ماست و ماهی، سرکه و حلیم، خربزه و عسل، خربزه و مویز، کله پاچه و انگور، خربزه و انبه، خربزه و انگور، پنیر و بادام، ماهی تازه و شیر، خوردن غذاهایی که دارای طبیعت سرد هستند با یکدیگر، خوردن غذاهایی که دارای طبیعت گرم هستند با یکدیگر، خوردن سرکه بعد از برنج، نوشیدن آب بعد از خوردن غذاهای ترش، خوردن ترشی بعد از شیرینی، خوردن خربزه و هندوانه بعد از خوردن آبگوشت و… .
تغذیه با توجه به طبع در دوران پیری
در دوران پیری به علت سردی طبع، امکان بروز یبوست، ضعف قوای جسمانی و سیستم ایمنی بدن، افزایش خلط بلغم و سودا، سنگ کلیه و مثانه، آسم و ناتوانی در اندامها وجود دارد که برای کاهش این مشکلات روغن مالی بدن با روغنهای گرم مثل روغن بادام یا کنجد، بسیار مفید است. همچنین افراد پیر باید از خوردن خوراکیهای بلغم زا و سودازا مثل بادمجان سرخ کرده، هندوانه، خیار، جگر سفید، ماهی ساردین و قهوه بدون استفاده از مصلح آنها خودداری کنند.
خوردن میوه هایی مثل انجیر و آلو در فصل تابستان و انجیر خشک پخته شده در آب و شیره برای افراد پیر در فصل زمستان مفید است.
ورزش مناسب هر مزاج
هر فرد بسته به نوع مزاج و محیط جغرافیایی که در آن زندگی میکند، تواناییهای خاصی در انجام یک رشتهی ورزشی دارد.
افراد سوداوی یا صفراوی مزاج برای رشته هایی مثل دو، ژیمناستیک، بسکتبال، ایروبیک، ووشو، تکواندو و در مجموع ورزشهای سرعتی مناسب میباشند.
افراد دموی برای ورزش هایی مانند وزنه برداری، جودو، کُشتی و ورزشهای سنگین مناسب میباشند.
افراد بلغمی مزاج بیشتر میتوانند به ورزشهای آبی مانند شنا بپردازند. این افراد استثنائاً اگر تمرینات و تغذیهی درستی داشته باشند میتوانند در بعضی ورزشهای قدرتی مانند وزنه برداری و کُشتی نیز فعالیت کنند.
.
منبع: نصرینو | https://nasrino.ir