اصل مزاج یکی از محوری ترین مبانی طب سنتی ایران میباشد. بسیاری از تشخیصها و درمانهای حکمای طب سنتی ایران بر اساس وضعیت مزاج سلامت و بیماری افراد استوار بوده است. در حوزه بهداشت و حفظ سلامتی نیز بکار گیری بسیاری از تدابیر بهداشتی که به نام تدابیر حفظ الصحه معروفند مبتنی بر مزاج افراد میباشد.
.
تفاوت مزاج، طبع و خلط
- مزاج همان طبع است و نباید آن را با خلط اشتباه گرفت. مزاج از ترکیب چهار رکن آتش (گرم و خشک)، هوا (گرم و تر)، آب (سرد و تر) و خاک (سرد و خشک) ایجاد میشود.
- هر غذایی که میخوریم، هنگامی که وارد بدن میشود هضم آن در معده آغاز میشود. به کبد میرود و در کبد چهار خلط یا مایع تولید میشود: خلط دم، صفرا، بلغم و سودا. جایگاه ذخیره سودا در طحال، صفرا در کیسه صفرا و دم و بلغم، عروق خونی است. وجود هر چهار خلط در بدن انسان ضروری است اما در حد خاص و معین. کمبود یا فزونی هر یک از آنها باعث سوء مزاج یا غلبه اخلاط میشود…
.
مزاج هر فرد از طریق موارد زیر تشخیص داده میشود:
1. ملمس (لمس دستان)
فرد باید مزاجی معتدل داشته باشد تا بتواند مزاج فرد دیگری را تشخیص دهد. اگر این فرد هنگام لمس، پوست فرد را:
- گرم احساس کند، این فرد گرم مزاج است.
- سرد احساس کند، این فرد سرد مزاج است.
- نرمتر از حد طبیعی یابد، دلالت بر رطوبت مزاج میکند.
- صلبتر یابد، دلالت بر خشکی مزاج دارد.
.
2. گوشت و چربی
- اگر در بدن فرد گوشت زیاد باشد، دلالت بر گرمی و تری دارد.
- اگر چربی بدن بیشتر از گوشت باشد، دلالت بر سردی و تری دارد.
- اگر گوشت زیاد باشد و چربی کم، دلالت بر گرمی و خشکی دارد.
- اگر گوشت و چربی کم باشد دلالت بر سردی و خشکی دارد.
.
3. رنگ پوست بدن
- سفیدی پوست بدن، نشانه کمخونی و مزاج، کمی مایل به سردی میباشد.
- رنگ زرد کمی مایل به قرمزی، نشانه وجود خون غیرطبیعی در بدن است.
- قرمزی پوست بدن، نشان از گرمی و پرخونی دارد.
- تیرگی پوست، نشانه صفرا است (گرمی و خشکی)
- رنگ بادمجانی، نشانه خشکی و سردی است (سودا)
- رنگ گچی، نشانه سردی و تری مزاج است (بلغم)
4. سرعت رشد، حجم، ضخامت و رنگ مو
- اگر سرعت رشد مو خیلی سریع باشد، نشانه گرمی و خشکی مزاج است.
- اگر سرعت رشد مو زیاد باشد نشانه گرمی مزاج است.
- اگر سرعت رشد مو کم باشد نشانه سردی مزاج است.
- پرمویی بدن نشانه گرمی مزاج است.
- کم مویی دلیل بر سردی مزاج است.
- نازکی مو نشان از سردی و تری مزاج است.
- صخامت زیاد آن نشانه گرمی و خشکی مزاج است.
- موی سیاه، دلیل بر گرمی مزاج است
- موی سرخ مایل به زرد، دلیل بر سردی مزاج است
- موی طلایی و سرخ، دلیل بر اعتدال مزاج است
- موی سپید یا روشن دلیل بر سردی و رطوبت است همچنان که در پیران صادق است.
.
5. هیئت و شکل اعضاء
- قفسه سینه پهن و بزرگ، اندامهای بزرگ، عروق برجسته، نبض قوی و عضلات بزرگ، نشانه گرمی مزاج است.
- داشتن اندامهای کوچک دلالت بر مزاج سرد دارد.
- چهره لاغر و پوست به استخوان چسبیده، مفاصل قابل مشاهده و برجسته و غضروفهای حنجره و بینی برجسته، نشان از خشکی مزاج است.
.
6. سرعت انفعال اعضاء
اگر عضوی در برخورد با گرما، سرما، خشکی و رطوبت، زودتر از آن اثر پذیرد، دلیل بر غلبه آن مزاج است. مثلا اگر در گرما زود گرم شود، دلیل بر گرمی مزاج است.
.
7. خواب و بیداری
- خواب زیاد دلالت بر سردی مزاج دارد.
- خواب کم و بیداری زیاد نشانه خشکی و گرمی مزاج است.
- خواب و بیداری معتدل نشان از اعتدال مزاج است.
8. کلیه افعال بدن
- اگر افعالی نظیر سرعت رشد، رویش دندان، بلوغ، افعال مربوط به کبد، قلب و مغز و … سریع تر از حد طبیعی خود صورت گیرد، دلیل بر گرمی مزاج است.
- اگر کندتر صورت گیرد، دلیل بر سردی مزاج میباشد.
.
9. کیفیت دفع فضولات بدن
فضولات بدن شامل ادرار، مدفوع، عرق، مو، ناخن، خون حیض، مایع منی و… میباشد.
- اگر این مواد زاید دارای بوی تند باشد دلیل بر گرمی مزاج است.
- بی رنگ بودن یا کم بودن فضولات و عدم رایحه آن، دلالت بر سردی مزاج است.
.
10. انفعالات نفسانی
- قوت، سرعت، و کثرت افعال مربوط به روح و اعصاب، نشانهی گرمی است.
- مثلا گرم مزاجان پر حرف هستند و با سرعت بیشتری صحبت میکنند.
- در حالی که سرد مزاجان آهسته، آرام و شمرده صحبت میکنند و کم حرف هستند.
- قدرت حافظه و یادگیری در گرم مزاجها بهتر است. سردی مایهی ترس و گرمی مایهی شجاعت است.
– حسن ظن
– امیدوار بودن
– جوانمرد وبا غیرت
– استعداد فهم مطالب در او بالاست
– پر حرکت وپر جنب وجوش و پر نشاط
– سریع تصمیم به کاری میگیرد اهل تردید نیست
– فرد زیرک
– سنگدل
– بیقراری در مقابل صبور
– وقاحت( پررویی)
– پرحرف
ثبات انفعالات: ثبات رضایت چیزی، ثبات در حافظه، دلیل بر خشکی مزاج است.
زوال انفعالات: یعنی ناپایداری در چیزها مثل موارد ذیل دلالت بر رطوبت مزاج دارد:
– حافظه کم
– ناپایداری سریع در اتفاقات.
– هر روز یک احساس دارد، حزب باد است.
– از هر چیزی یک لحظه راضی است یک لحظه ناراضی است.
مزاج شناسی بدن انسان ها
مزاج گرم وتر
این افراد درشت اندام بوده، دارای پوستی سرخ و سفید و موهای پرپشت هستند. نبض پر و قوی دارند. خواب خوبی دارند گرچه تحمل بیخوابی هم برایشان راحت است. این افراد نه تحمل گرمای زیاد را دارند و نه تحمل سرمای زیاد، ولی در کل تحمل سرما برایشان راحت تر است.
گروهی که در این خلط قرار میگیرند گرم و تر یا دمویها هستند.
ب- خصوصیات جسمی، روحی و روانی
- از لحاظ ساختار جسمی ما میتوانیم بگوییم که دارای گونههای سرخ و گلگونی هستند و همچنین میتوانند هیکل درشتی داشته باشند، فعال، پرکار و پرانرژی هستند.
- گرمی و تری باعث آرامش و حرکت میشود و به واسطه گرمی که دمویها دارند میتوانند جنب و جوش خوبی داشته باشند و به خاطر رطوبت میتوانند آرامش خود را حفظ کنند.
- می توانند هیکلهای درشت و تنومند داشته باشند.
- دارای صدایی رسا، بشاش و شاداب و خندان، بذله گو و… میباشند.
- از نظر خواب اگر رطوبت در آنها غلبه کند میتوانند خواب طولانی داشته باشند و اگر گرمی غلبه کند میتواند خوابشان کم باشد یعنی میتوانند دارای خواب زیاد یا کم باشند. به این نکته باید توجه داشته باشیم که در بهار خواب دمویها زیاد میشود.
- درشتی هیکل دمویها از چربی نیست بلکه عضلانی است.
- قدرت هضم و اشتهای دمویها خیلی خوب است.
- دمویها تحمل گرما و سرما را دارند.
- میل به شیرینی و ترشی دارند.
- توان جسمی بسیار بالایی دارند.
- از لحاظ ساختار روانی خوش خلق، باصفا و صمیمی میباشند.
- دمویها افرادی شجاع و جسوری هستند.
- به ادبیات، شعر و طبیعت علاقه فراوانی دارند.
- مشکل این افراد این است که از نظم کمتری برخوردار هستند و کارهای مختلفی را با هم انجام میدهند.
- گرم و ترها دیر عصبانی میشوند اما اگر عصبانی شوند خشمشان زیاد است ولی بعد از عصبانیت زود فراموش میکنند.
توجه:
اگر در دمویها گرمی غلبه کند باعث تحرک و فعالیت بیشتر شده و موجب لاغری و کم خوابی میگردد ولی اگر رطوبت در آنها غلبه کند ممکن است چاقی، پر خوابی و کم تحرکی بیاورد. دمویها میتوانند مزاج خود را با طبیعت سازگار کنند مثل: صبح که مزاج گرم و تر دارد و یا بهار که گرم و تر میباشد. رفتارهای خوب و حسن خلقها از گرمی و تری صادر میشود و در کل در گروه گرم و تر انرژی بسیار زیادی نهفته میباشد. .
.
مزاج شناسی گرم و خشک
این افراد لاغر اندام هستند. رنگ چهره و سفیدی چشم آنان به زردی میزند. پوستی گرم و خشک دارند. گرمایی هستند و تحمل فصل تابستان را ندارند. عطش زیاد و دهانی خشک دارند. بهترین فصل برای ایشان فصل زمستان است.
کم خواب هستند. تمایل به خوردن ترشیها مثل لواشک و سرکه و هم چنین خوراکیهای سرد مثل خیار و کاهو دارند و به خوردن خوراکیهای شیرین و ادویه جات کمتر تمایل نشان میدهند. حتی ممکن است با خوردن این نوع خوراکیها دچار مشکلاتی از جمله عصبانیت، خارش، جوش و بثورات در بدن شوند.
ب- خصوصیات روانی
گروهی که در این خلط قرار میگیرند گرم و خشک یا صفراوی هستند:
- اینها افرادی لاغر میباشند که گرمی و خشکی در بدنشان حاکم است.
- امکان دارد با خوردن کمترین گرمی دچار حساسیت شوند.
- می توانند خواب کمی داشته باشند.
- قدرت هضم بالایی دارند.
- دارای عروق برجسته ای هستند.
- تحمل گرما را اصلا ندارند.
- اگر غلبه خشکی داشته باشند دچار بیخوابی میشوند.
- خیلی زود عصبانی میشوند و زود هم میبخشند
- قدرت حافظه و یادگیری بالایی دارند.
- اگر خشکی زیادی داشته باشند موهایشان کاملا مجعد میشود.
- رفتارهای مخاطره آمیز و تند را نمی توانند تحمل کنند.
- بالای زبان و چشمانشان ممکن است زرد باشد.
- در گرمی و خشکی چاقی وجود ندارد مگر اینکه سوء مزاجی ایجاد شده باشد گرم و خشکها استخوان بندی محکم و درشتی دارند و ممکن است بدن عضلانی داشته باشند اما لاغر هستند.
- زود عصبانی شده و زود هم آرام میشوند. افرادی پر جنب و جوش، پرانرژی، باهوش و پرحرف هستند.
توجه:
در طبیعت گرمی و خشکی مصادیقی دارد مثل: ظهر که گرم و خشک است، در فصلها تابستان فصل گرمی و خشکی است که گرم و خشکها در این فصل بد حال تر میشوند و در صورت استفاده از عطرهای گرم و تند دچار مشکل میشوند و همینطور با آهنگهای تند نیز ممکن است دچار مشکل شوند.
نکته: شاخص اصلی این افراد لاغری و احساس گرمی میباشد.
.
مزاج سرد و تر
گروهی که در این خلط قرار میگیرند سرد و تر یا بلغمی هستند.
الف – خصوصیات جسمی
این افراد چاق و پرچربی هستند. پوست سفید و موهای کم پشت دارند. تشنه نمیشوند و دهان مرطوبی دارند. خواب زیادی دارند. تمایل به مصرف گرمیها مثل شیرینی و ادویه دارند و تمایل به خوردن سردیها از جمله ترشی از خود نشان نمی دهند. فصل زمستان فصل بدی برایشان میباشد ولی تابستان فصل مطلوب آنهاست.
ب – خصوصیات روانی
- بلغمی مزاجها معمولا افرادی چاق هستند اما چاقیشان عضلانی و گوشتی نیست و ناشی از چربی است.
- حرکات بسیار کندی دارند.
- آرام هستند و طول خوابشان هم زیاد است.
- کسل و بیحال هستند.
- افرادی فرمان بردار و مطیع میباشند.
- معمولا پوست بدنشان نرم، مرطوب و سفید است یعنی سردی و رطوبت دارند.
- دارای نبض قویی نیستند و نبضی کند و آرام دارند.
- با کندی و آرامی صحبت میکنند.
- خواب سنگینی دارند.
- قدرت هضم خوبی ندارند.
- اشتهای خوبی ندارند و با سو مزاج دچار اشتهای زیادی میشوند و بخاطر غالب بودن رطوبت بدن ممکن است با خوردن سرد و ترها دچار چاقی مفرط شوند خیلی از این افراد با خوردن آب یا ماست چاق میشوند که هر دو سرد و تر میباشند و حتی با خوردن غذای اندک و کم دچار چاقی میشوند.
- به علت اینکه سردی در بدن این افراد غلبه میکند از لحاظ ساختار روحی و روانی سرد و ترها افرادی آرام، فرمان بردار و صلح جو هستند.
- بیشتر دور اندیش هستند.
- با احتیاط امورشان را انجام میدهند.
- خیلی شجاعت از خود نشان نمی دهند.
- ترس در این افراد بیشتر غلبه دارد.
- روابط اجتماعی قوی ندارند.
- از نظر حافظه، هوش و استعداد از قدرت تمرکز بالایی برخوردار نیستند.
- دير عصبانی میشوند.
- صبور هستند.
- کم انرژی میباشند.
.
مزاج شناسی سرد و خشک
گروهی که در این خلط قرار میگیرند سرد و خشک یا سوداوی هستند.
الف – خصوصیات جسمی
این افراد اندامی لاغر دارند. کم خواب بوده و بینی خشکی دارند. به شیرینی و گرمیها نسبت به سردیها تمایل بیشتری نشان میدهند. بیشتر تمایل به هوای گرم دارند و در فصل بهار راحت ترند. فصل پائیز برای ایشان فصل نامطلوبی است.
ب – خصوصیات روانی
- افراد سرد و خشک یعنی سوداویها از نظر هیکل خشکی دارند و هیچ وقت چاق نمی باشند مگر اینکه سوء مزاجی بر بدن این افراد عارض شده باشد یا اینکه نوع بیماری و مشکلی داشته باشند.
- استخوان بندی نازک و کشیده ای دارند.
- رنگ پوستشان میتواند سفید، سبزه و یا تیره باشد.
- موی بدنشان کم است و مستعد سفیدی مو هستند.
- نبض کندی دارند اما نبضشان سفت و محکم است.
- بدنشان در لمس میتواند سرد باشد و خشکی پوستشان کاملا مشخص و معلوم میباشد.
- حرکات آرام و کندی دارند.
- با احتیاط و دقت صحبت میکنند.
- کلامشان بلند و صریح نیست.
- ممکن است از خشکی بینی شکایت داشته باشند.
- زود سیر و سریع گرسنه میشوند.
- به دلیل خشکی که دارند ممکن است یبوست بر مزاج این افراد غالب باشد.
- رفتارهای مخاطره آمیزی ندارند.
- با احتیاط عمل میکنند.
- کم معاشرت و تابع مقررات دقیق و فنی میباشند یعنی کاملا در محدوده مقررات عمل میکنند و حسابگر هستند.
- بسیار سمج و دوراندیش هستند یا کاری را انجام نمیدهند و یا اگر انجام دهند باید تا انتهای آن پیگیری کنند.
.
چند نکته مهم درباره مزاج شناسی
اگر سوداویها از تعادل خارج شوند مشکلات زیادی ایجاد میشود. خیلیها تصورشان این است که سوداویها افرادی هستند که مشکلات روحی و روانی دارند در حالی که اینطور نیست هر خلطی که در بدن بسوزد تبدیل به سودا میشود ممکن است دموی ها، صفراویها و حتی بلغمیها هم اخلاطی در بدنشان بسوزد و رسوب کند و تبدیل به سودا گردد.
سودای طبیعی بهترین مزاجهاست. بیشتر فیلسوفها و نوابغ از افراد سوداویی و سرد مزاج هستند اما سودای غیر طبیعی میتواند مستعد بیماریهای روحی، روانی، افسردگی و مشکلات مختلفی شود که این در هر مزاجی ممکن است اتفاق بیافتد یعنی هر خلطی ممکن است در بدن بسوزد و تبدیل به سودای غیر طبیعی شود و این مختص سوداوییها نیست.
هر کدام از این اخلاط اگر غلبه پیدا کنند در آن زمان مستعد بیماریها میباشند یعنی دمویها در بهار مستعد بیماریهای دموی هستند، صفراویها در تابستان، سوداوییها در پاییز و بلغمیها در زمستان مستعد بیماریهای بلغمی هستند پس با شناخت مزاج و وضعیت مزاجی میتوانیم به سلامت خود بسیار کمک کنیم.
.
منبع:
.نصرینو | https://nasrino.ir
.https://aydana.com