مزاج شناسی حالات روحی و روانی

رابطه مزاج بدن و حالات روحی و روانی رابطه ای دو سویه و متقابل است؛ یعنی حالات روانی مانند: غم، اندوه، شادی، لذت، شجاعت، امید، ناامیدی، اندیشه، یأس و کارهای دقیق و ظریف، خجالت و ترس، بر بدن تاثیر می‌گذارند و متقابلاً گرمی و سردی و تری و خشکی بدن این حالات را ایجاد یا تشدید می‌کنند.

.

مزاج حالات روحی و روانی

• همه حالات روانی دارای مزاج و طبیعی از جنس گرمی و سردی هستند.
• کلمات امیدبخش گرم هستند و پیام‌های ناامیدکننده، سردی به تن و روان می‌دهند. دوستی‌ها گرم‌اند و دوری و قهر، سردند.
• از این رو پنداری سرد می‌تواند اشتهای انسان را کور کند، ضربان قلب را کاهش دهد و کارایی بدن را به حداقل برساند. بر عکس، پنداری گرم می‌تواند ضربان قلب را افزایش دهد، به انسان نشاط بخشد و توان و انرژی انسان را چندین برابر نماید.
• مزاج خشم و شادی گرم و خشک می‌باشد در اینجا هر دو باعث می‌شوند که حرارت، روح و قوا از بدن بیرون رفته و چهره شخص برافروخته گردد ولی شادی این کار را آرام آرام در شخص ایجاد می‌کند؛ شادی ملایم و درست خوشایند مزاج قلب می‌باشد. اما خشم به طور ناگهانی این کار را انجام می‌دهد.
• به همین دلیل است که هنگام خشم، صورت سرخ و برافروخته می‌شود و هنگام ترس، به سبب حرکت گرمی و خون به درون بدن، رنگ بدن پریده می‌شود.
• مزاج ترس سرد و تر و مزاج اندوه سرد و خشک می‌باشد؛ سردی و تری و سردی و خشکی روح و قوا را به عمق بدن می‌برند اما ترس به طور ناگهانی این کار را می‌کند که شخص یکدفعه دلشوره می‌گیرد و می‌ترسد، ولی اندوه تدریجا و کم کم این کار را انجام می‌دهد.

تأثیر حالات روحی و روانی بر کیفیت مزاج بدن

• حکیم سید اسماعیل جرجانی در کتاب اغراض‌الطبیه درباره اعراض نفسانی یا حالات روحی و روانی می‌گوید: «اعراض نفسانی، شادی، غم، خشم، لذت، ایمنی، ترس، خجالت، اندیشه‌ کارهای مهم، امید و نومیدی است و هر یک را اندر تن مردم اثری ظاهر است».
• این بدین معنی است که مزاج انسان به شدت از حالات روانی تأثیر می‌پذیرد؛ برخی از این حالات با سرعت بسیار زیاد و برخی با سرعت کمتر مزاج انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند (در قسمت بالای جدول بدان اشاره گردید).
• حکیم جرجانی همچنین متذکر می‌شود که: اثر حالات روحی روانی در افراد بیشتر و سریعتر از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها و دیگر اصول ضروری برای حیات است و شناختن و بکار گرفتن فواید و ضررهای حالات روحی روانی و مزاج آن‌ها، اصلی بزرگ در حفظ سلامتی و درمان بیماری‌ها می‌باشد.

.

تأثیر مزاج بدن بر حالات روحی و روانی

• افراد گرم‌ مزاج زود عصبانی و بر انگیخته می‌‌شوند، به نظر دیگران در مورد خودشان توجه نمی‌‌کنند، با جرات و جسارت کارهای جدید را شروع می‌‌کنند، زیاد حرف می‌‌زنند، سرعت و روانی کلام زیادی دارند و صدایشان بلند است.
• اما در افراد سرد مزاج برعکس این حالت‌ها مشاهده می‌شود، این افراد، اما کم‌سخن و پراحتیاط هستند و تأنی در کلام دارند. آن‌ها می‌توانند آرام و بدون عجله کارها را انجام دهند.
• افرادی که مزاجشان گرم و تر است، معمولاً شجاع، جسور و خون‌گرم هستند. رطوبتی که همراه با گرما می‌شود، باعث می‌شود بتوانند راحت با دیگران ارتباط برقرار کنند.

مزاج حالات روحی و روانی، عاملی مؤثر در سلامتی و تعادل انسان

• طب سنتی در کنار دیگر عوامل موثر در سلامتی و تعادل انسان، در درمان بیماری، به حالات روحی و روانی فرد و مزاج این حالات، توجه لازم را دارد.
• هر کس با توجه به مزاج خود قادر خواهد بود حتی المقدور عواطف و حالات روانی خود را کنترل کرده، یا از قرار گرفتن در شرایط بوجود آورنده  و یا تشدید کننده اجتناب کند.

مثال :

• شخص صفراوی مزاج (گرم و خشک ) باید از قرار گرفتن در شرایطی که موجب هیجان و یا خشم او شود، حتی المقدور اجتناب کند.
• یا شخص سوداوی مزاج (سرد و خشک ) باید از قرار گرفتن در شرایطی که باعث تشدید غم و اندوه می‌شود، جدا پرهیزکند.

.