تعریف اخلاط چهارگانه :
اخلاط جمع خلط است و خلط بنا به تعریف صاحب کتاب قانونچه از این قرار است:
“خلط در اصطلاح جسم تر و روانی را گویند که غذا نخست بار، بدان تبدیل مییابد. “
اخلاط چهارند:
خون (دم) که گرم است و تر
صفرا که گرم است و خشک
بلغم که سرد است و تر
و سودا که سرد است و خشک
“هر یک از این چهار، به دو نوع طبیعی و غیر طبیعی تقسیم میگردد. “
تشریح اخلاط چهارگانه :
اخلاط چهارگانه یا به عبارت دیگر اخلاط اربعه همان چهار خلط اصلی بدن یعنی سودا و صفرا و بلغم و دم هستند که در زیر تشریح شدهاند :
.
1- خلط سودا
ماده ای است سیاه رنگ که در جگر تولید میشود و جایگاه اصلی آن طحال است. طبع آن مانند خاک سرد و خشک و مزه آن گس متمایل به تلخی است. سودای طبیعی همان رسوباتی است که در خون ایجاد میگردد و تیرگی خون از آن است. مزه آن بین شیرین و گس و متمایل به تلخ است.
سودای طبیعی بعد از تراوش از جگر دو قمست میشود، قسمتی که همراه خون است و وجود آن باعث نیرومندی و استحکام آن میشود و نیز سبب تغذیه استخوانها میشود.
و قسمت دیگر سودای طبیعی از خون خارج میشود و به طحال میرود و سبب تقویت دهانه معده میشود و نیز دهانه معده را بوسیله ترشی خود تحریک میکند و سبب آگاهی انسان از گرسنگی و تحریک اشتها میشود.
.
2- خلط بلغم
مایعی است که درمعده تولید میشود و در بدن جایگاه خاصی ندارد و در تمام سطح بدن همراه با خون در جریان است و بلغم طبیعی در روند طبیعی خویش به خون تبدیل میشود و در واقع بلغم خون خامی است که در صورت پخته شدن به خون تبدیل میشود. مزه این نوع بلغم شیرین است و طبع آن سرد و تر است.
وجود بلغم برای اندامهای بلغمی مانند مغز و اندامهای پر حرکت مانند مفاصل ضروری است زیرا وقتی اندامهای بدن از جذب مواد غذایی محروم میگردند، به وسیله حرارتی که بلغم ایجاد میکند نیرو میگیرند.
.
3- خلط صفرا
مایعی زرد رنگ، تلخ و دارای طبع گرم و خشک است. این خلط در جگر تولید میشود و جایگاه آن در کیسه صفرا است. صفرای طبیعی که همان کف خون است، رنگش مانند خون سرخ است.
صفرا مانند خون برای اندامهای بدن لازم و ضروری است. صفرا به خون لطافت میبخشد و عبور آن را از مویرگها و مجاری باریک امکان پذیر میسازد. همچنین شش (ریه) اندامی است که نیازش به صفرا بیش از اندامهای دیگر است زیرا صفرای طبیعی خون، کمک کننده خوبی در عمل دم و بازدم است. صفرا سبب شستن رودهها از بلغم میشود (ضد بلغم) و نیز باعث تحریک ماهیچههای مقعد در انتهای دستگاه گوارش میشود و در نتیجه سبب احساس رفع قضای حاجت به انسان دست میدهد.
.
4- خلط خون
نام دیگر این خلط دم است. خون مایع سرخ رنگ، گرم و مرطوبی است که جایگاه آن در کبد میباشد و از طریق رگها در سطح بدن پخش میشود و عامل رسیدن غذا به اندامها است. از این نظر خون برترین و مفید ترین اخلاط در بدن است.
خون طبیعی خونی است سرخ رنگ، بسیار شیرین، دارای طبیعتی گرم و تر و عاری از بوی بد. خونی که از جگر خارج میشود و به قلب برده میشود بدلیل آنکه حامل مواد غذایی و سودا و صفرا و بلغم است، غلظتش زیاد است. این خون در فاصله جگر تا قلب، آب اضافی و مقداری از سودا و صفرا و بلغم خویش رااز دست داده و سرختر و رو شن تر و روانتر از خون قبل میشود.