هنر فیگوراتیو به آن دسته از آثار هنرهای تجسمی، غالباً نقاشی و تندیس، اطلاق می‌شود که در آن نمودی از دنیای واقعی وجود داشته باشد. این اصطلاح عموماً در مقابل هنر انتزاعی به‌کار می‌رود. این اصطلاح عموماً در مقابل هنر انتزاعی به‌کار می‌رود. طراحی و نقاشی هایی که بر اساس حالت ها و وضعیت‌های مختلف اندام انسانی ترسیم شده و طی آن، مطالعه و بررسی مورد نظر طراح نیز صورت می‌گیرد. اینگونه طراحی ها شامل اسکیس، طراحی‌های دقیق، طراحی از فرم دست و پا و… است.
سبک نقاشی و هنر فیگوراتیو یا فیگوریتیویسم (Figurative art) به توضیح آثار هنری (غالبا مجسمه‌سازی و نقاشی) می‌پردازد که از موضوعات و منابع واقعی پیرامون نشات می‌گیرد. این سبک در فلسفه هنر به نمایندگی و یا جایگزینی یک تمثال و یا یک اثر هنری واقع گرا با موضوع واقعی نیز اطلاق میگردد و از کلمه انگلیسی «Representational» در آن استفاده میگردد. اصطلاح هنر فیگوراتیو در مقابل اصطلاح هنر آبستره نیز به کار می‌رود. به بیان دیگر از زمان بروز و ظهور هنر آبستره اصطلاح هنر فیگوراتیو، در تقابل با آن رایج گشته و به هر شکل و یا نمادی که به دنیای واقعی مربوط باشد و به تصویر کشیده شده و یا به شکل حجم در آمده باشد گفته می‌شود.
فیگوراتیو مدرن از رئالیسم مدرن متمایز می‌باشد، هنرمندان حوزه رئالیسم بیشتر از روشها و سبکهای قبل از جنبش امپرسیونیسم استفاده می‌نمایند. فیگوراتیو مدرن را بیشتر می‌توان به جنبش‌های اکسپرسیونیسم و سبکهای بعد از آن در دوران معاصر ربط داد. پیکاسو در سالهای 1920 یک نمونه بارز در نقاشی فیگوراتیو مدرن می‌باشد. آلبرتو جاکومتی در سالهای 1940 یک مثال خوب برای مجسمه‌سازی فیگوراتیو است. بعد از جنگ جهانی دوم هنرمندان مهم و تاثیر گذار این هنر عبارتند از فرانسیس بیکن، لوسین فروید و هنرمندان دیگر مدرسه لندن.
توضیحی که برای تعریف این هنر در بالا ذکر شد را نباید با تعریف طراحی فیگور اشتباه کرد. طراحی بدن انسان یا طراحی فیگور به طراحی شکل انسان در حالت‌های بدنی مختلف با استفاده از هر ابزار طراحی گفته می‌شود. اینکار شامل دامنهٔ گسترده‌ای از طرح‌های با جزئیات، با خط‌ها یا یک طرح ساده را شامل می‌شود. یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال مهم‌ترین طراحی‌های فیگور، طراحی زنده می‌باشد که به طراحی بدن انسان بر پایه مدل زنده گفته می‌شود. درجات نمایندگی یا جایگزینی «Representational» بستگی به میزان توجه به جزییات، مقدار تسلط هنرمند بر آناتومی بدن دارد و همچینین درجه ساخت و سازی که هنرمند آن را مد نظر قرار می‌دهد از اهمیت قابل توجهی برخوردار می‌باشد. کنکاش و نگاه کردن دقیق، که به اصطلاح ورزش دادن چشم نیز گفته می‌شود در این هنر از اهمیت خاصی برخوردار است. طراحی فیگور یک تخصص بسیار پیچیده مهم و پایه‌ای می‌باشد، که خود به تنهایی می‌تواند به عنوان هنری مستقل شناخته شده و یا یک فعالیت مطالعاتی باشد که در انتها منجر به خلق یک مجسمه یا یک نقاشی رنگ شود.
تقریبا تمام هنرمندان با این موضوع که طراحی فیگراتیو مشکل‌ترین گرایش در هنر می‌باشد هم نظر هستند، این رشته نیازمند صبر و دوره‌های آموزشی طولانی می‌باشد. همانطور که قبلا ذکر شد طراحی فیگور می‌تواند پایه بسیاری از هنرهای دیگر مانند تصویر سازی، مجسمه‌سازی، طراحی و نقاشی پرتره، و تصویر سازی پزشکی باشد.
بعضی مواقع حتی می‌توان ترکیبی از تمامی موارد ذکر شده را به مرحله اجرا گذاشت. در دوره‌های آموزشی طراحی فیگور بیشترین تمرکز بر روی مدل زنده می‌باشد، استفاده از منابع عکس البته امری نسبتا متداول است، اما در بسیاری از محافل استفاده از عکس مورد نقد سنگین قرار می‌گیرد. زیرا بسیاری از اساتید این فن معتقد هستند که استفاده از یک منبع بصری تخت در جهت آموزش می‌تواند آسیبهایی را به توان طراحی و تجزیه و تحلیل هنرجو وارد کند. اما یک دوره ترکیبی بین مدل زنده و تصویر در بسیاری از آکادمی‌های معتبر جهان توصیه میگردد. طراحی ذهنی اکثر مواقع به دلیل بسط و گسترش قوه خلاقیت مورد استقبال و تشویق قرار می‌گیرد، و از طرف دیگر به دلیل نقصانهای احتمالی در تناسبات بدن انسان مورد انتقاد قرار می‌گیرد. طراحی بدن انسان به دلیل ماهیت تناسباتی بسیار پیچیده‌ای که دارد بدون یک منبع و مدل کاری تبدیل به کاری بسیار دشوار و پیچیده میگردد و برای شخصی که تجربه کار با مدل زنده را دارا نمی‌باشد تقریبا غیر ممکن است.
در پیشبرد روند طراحی و تبدیل شدن اثر هنری به یک فرم رئال و قابل قبول برخی بر روی روابط شکل و نور سایه تمرکز می‌نمایند، به طوری که به فراگیری و تجزیه و تحلیل نور و تنالیته و ایجاد لایه‌های مختلف آن بر روی بدن توجه کرده و آن‌ها را به تصویر می‌کشند. برخی دیگر با هدف درک و مطالعه بر روی آناتومی کار را پیش می‌برند، به طوری که با یک اسکلت زیرین و کلی بدن آغاز کرده و شروع به سازماندهی اعضای بدن و ماهیچه‌ها می‌کنند، و در پایان شروع به طراحی پوست بر روی این عناصر می‌نمایند. توجه نمایید که روش دوم روشی دقیق‌تر و ساختارمند‌تر نسبت به روش اول می‌باشد و طبیعتا نیازمند شناخت و مطالعه کافی در حوزه علم آناتومی بدن انسان می‌باشد. روش سوم دیدن تمام عناصر بدن به مثابه اشکال هندسی می‌باشد، برای مثال سر را به عنوان یک بیضی و …
کشورهای صاحب نام در طراحی فیگور که از دیر باز در این هنر معروف بوده اند روسیه و ایتالیا می‌باشند، قاعدتا کشورهای دیگری مانند فرانسه، آلمان، اسپانیا و حتی آمریکا نیز هنرمندان بزرگی در این عرصه داشته اند، اما اگر بخواهیم خواستگاه این هنر را مورد بررسی قرار دهیم اولین کشور مهم همانا ایتالیا می‌باشد. در این کشور و در دوره رنسانس با ظهور هنرمندان بزرگی چون لئوناردو داوینچی مطالعه فیگوراتیو و آناتومی به شکل علمی و مدرن آن متولد شد.
اگر بخواهیم به دسته بندی‌های بالا توجه کنیم علمی‌ترین و ساختارمند‌ترین روش طراحی فیگور همان ورش دوم که پی ریزی استخوان‌ها و ماهیچه‌ها است می‌باشد، بزرگان و مبتکران این سبک همگی در ایتالیا می‌باشند. اما روسها بیشتر به روش هندسی دیدن اعضای بدن تمایل دارند و بعد از تبدیل اعضای بدن به اشکال هندسی آن‌ها را روی هم سوار کرده و شروع به سایه زدن و حجم پردازی می‌نمایند.
در مطالعاتی که هنرمندان طرحی فیگور و آناتومیست برای تناسبات بدن انجام داده اند به نتایجی رسیده اند که در اینجا به طور خلاصه به شرح آن‌ها می‌پردازیم:
قد یک انسان معمولی به طور متوسط شامل هفت سر و نیم (با احتساب خود سر اول) از همان انسان بر روی هم می‌باشد، در کلاسهای طراحی فیگور این تمرین یکی از تمرینات اولیه برای هنرجویان می‌باشد.
فیگور ایده آل که معمولا در طبیعت یافت نمی‌شود و ابتکار هنرمندان یونان باستان همچون فیدیاس و دیگران بود هشت سر می‌باشد.
برای فیگورهای حماسی و یا به تصویر کشیدن الهه‌ها و رب النوع‌ها از سیستم تناسبات هشت ونیم سر استفاده می‌شود. معمولا در این فیگورها قفسه سینه بزرگ‌تر از حد معمول و پاها بلند‌تر به تصویر کشیده می‌شوند. توجه داشته باشید که قوانین ذکر شده برای فیگورهای ایستاده می‌باشد و برای پوزها با حالات دیگر همین قانون عکلکرد مشابه‌های دارد اما هنرجو با توجه به حالت فیگور به تغییر در آن‌ها می‌پردازد، مثلا برای یک فیگور نشسته(بسته به حالت نشستن) تعداد سرها تغییر خواهد کرد، یا مثلا یک فیگور که اعضا و قسمت‌های آن در پرسپکتیو قرار گرفته اند قوانین متفاوتی صدق خواهند کرد.
ابزار پر کاربر‌تر در هنر فیگور
در اینجا به توضیح در مورد متریال‌های مناسب برای این سبک هنری می‌پردازیم، در فرانسه قرن نوزدهم میلادی برای طراحی فیگوراتیو توصیه به استفاده از مداد کنته چرب میشد، که از نوعی روغن پودر سیاه یا رنگی و موم در ساخت آن استفاده می‌شود. در این سبک هنرمند نمی‌تواند از پاک کن در کار استفاده نماید. در عوض هنرمند می‌بایست برای نقاط نورانی فیگور از سفیدی خود کاغذ استفاده نماید. اما ابزار مدرن‌تر که محبوبیت بیشتر نیز دارند استفاده از ذغال چوب درخت انگور است، و به عنوان ساپورت نیز نوعی کاغذ با بافت نسبتا زبر استفاده می‌شود. این همان ذغالی است که در ایران به ذغال طبیعی مشهور است این نوع از ذغال قابلیت محو شوندگی بسیار بالا دارد و همینطور به سادگی پاک می‌شود، این دو فاکتور از امتیازات این ابزار محسوب می‌شود، اما در عین حال این ابزار بسیار ناپایدار می‌باشد، بنابراین پس از اتمام کار نیاز به استفاده از فیکساتیو برای پایدار کردن کار وجود دارد.
اما یکی از دقیق‌ترین متریالها برای طراحی مداد گرافیت می‌باشد که انواع مختلف از B9 خیلی نرم تا B1 نیمه نرم و h2 نیمه سخت تا H9 بسیار سخت برای آن وجود دارد، همانند ذغال این ابزار نیز قابلیت پاک شوندگی و محو شوندگی را دارا می‌باشد.
بدن انسان موضوع طراحیها و نقاشی‌های ماقبل تاریخ نیز بوده است. بنابراین، این هنر بسیار ریشه دار و غنی می‌باشد، و همیشه در آتلیه‌ها و مراکز آموزشی معتبر جهان طراحی بدن یکی از ارکان آموزشی در رشته‌های نقاشی و مجسمه‌سازی بوده است. در گذشت سالها کشورها و هنرمندان بسیاری در بسط و پیشرفت این هنر دست به تحقیق و تلاش زده اند و همچنان نیز این روند و روال ادامه داشته و از دل این سبک غنی و جذاب روشها و سبکهای مختلفی متولد می‌شوند.
و اما هنر و طراحی فیگور در ایران
در کشور ایران متاسفانه طراحی فیگور به صورت علمی و آکادمیک وجود ندارد، کم توجهی بسیار به تناسبات، ارجح بودن کمیت نسبت به کیفیت، کار کردن به صورت سریع و شتابزده!!!!! و فقر شدید دانش آناتومی باعث شده که هنرجویان ایرانی در زمینه طراحی فیگور جزو کم سواد‌ترین هنرجویان و در آینده هنرمندان جهان قرار گیرند. بدبختانه این پدیده ناامید کننده در بین اساتید معروف و به نام ایران نیز به وفور دیده می‌شود، البته ناگفته نماند که در سالهای اخیر به لطف شبکه اینترنت و همت و علاقه عده‌ای بسیار انگشت شمار از اساتید ایرانی این سبک بسیار مهم و پایه‌ای در ایران پیشرفتهای قابل توجهی داشته و عده‌ای بسیار قلیل از اساتید در ایران وجود دارند که به سطوح بالا و پیشرفته این رشته دشوار و پیچیده دست یافته اند، اما نه در محیط‌های دانشگاهی و آکادمیک، بلکه به تنهایی و به دلیل تمایل به آموختن و رسیدن به دانش و مهارت روز جهان و با تکیه بر تحقیق و کار سخت و طاقت فرسا.
⇩
〔دیدن منابع مطالب〕
مجله دانستنی‌های هنر
