هنرهای تزئینی (به انگلیسی: Decorative arts) عبارتی جاافتاده برای شماری از هنرها و صنعت‌ها برای ساخت آثار زینتی یا کاربردی است که دامنهٔ وسیعی از مواد از جمله سرامیک، چوب، شیشه، فلز، منسوجات و غیره را شامل می‌شوند. این حوزه سرامیک‌ها (سفالینه‌ها، ظروف چینی، و غیره)، شیشه‌آلات، مبلمان، اثاث خانه، و طراحی داخلی (اما معمولاً نه معماری) را شامل می‌شود.
به طور کلی نقاشی و هنر دکوراتیو ریشه در هنر سنتی و روستایی گذشته دارد، که معمولا آنرا هنر عامه (folk art) یا هنر مردمی نیز ترجمه کرده اند، و این لغت به نوعی از نقاشی اشاره می‌کند که در بسیاری از نقاط جهان اجرا می‌شود و هنرمندان آن معمولا نقاشانی خود آموخته هستند.
این هنرمندان به هیچ عنوان نقاشان حرفه‌ای نبوده اند، آن‌ها معمولا صنعتگرانی میبودند که مبلمان، وسایل خانه، درها و حتی دیوارهای خانه خود را با استفاده از تجهیزات بسیار ابتدایی مانند قلم مو‌های دست ساز تزئین میکردند و از رنگ‌های طبیعی که به شکل شخصی تهیه میشد در آثارشان استفاده می‌نمودند. به همین ترتیب هنر عامیانه به عنوان شکل بسیار ساده‌ای از دکوراسیون آغاز گشت که در آن بسیاری از نقاشی‌ها با استفاده از یک قلم مو انجام میشد. در آغاز، این هنرمندان با استفاده از فرمهای دکوراتیو بسیار ساده و با بهره بردن از قلمو‌های سر گِرد، موتیف‌ها و پرندگان و اشکالی در کتیبه‌ها را به سرعت و با دقت پایین به تصویر می‌کشیدند.
تقریبا در تمام کشورها نوعی نقاشی دکوراتیو وجود دارد، این سبک از نقاشی از فرهنگ و شرایط پیرامون آن جامعه تاثیرات بسیاری می‌گیرد. همینطور در طول هزاران سال بر اثر تغییرات فرهنگی مناطق، این نقاشی‌ها نیز دستخوش تغییر تحول شده اند.
قسمت اعظم و بخش مهم این نقاشی‌ها که امروزه توجه هنرمندان دکوراتیو را در سراسر جهان به خود جلب کرده و کارهای آن‌ها را تحت تاثیر خود قرار داده است، آثاری از آلمان، اتریش، سوئیس، نقاشی‌های دکوراتیو انگلیسی که به نقاشی‌های قایق‌های کانال‌های آبی انگلیس معروف می‌باشند و نقاشی‌های تزیینی روسی و فرانسوی است.
همانطور که قبلا ذکر آن گذشت، نقاشان دکوراتیو نقاشانی برای عوام هستند و طبیعتا موضوعاتی را که به آن‌ها می‌پردازند موضوعاتی عوام پسند و محلی می‌باشد که در مناطق مربوط به زیست این هنرمندان وجود دارد. این موضوعات سینه به سینه و از نسلی به نسل بعد منتقل شده و امروزه تبدیل به سبک معاصر نقاشی دکوراتیو شده است. موضوعات نسبتا زیادی توسط نقاشان دکوراتیو به تصویر کشیده می‌شود، اما یکی از موضوعات بسیار مورد علاقه آن‌ها که در آثار این هنرمندان بسیار به چشم می‌خورد گُل می‌باشد، توجه داشته باشید که لزوما اینگونه نیست که تکنیک تمام نقاشی‌های دکوراتیو به شکل آبستره باشد، بلکه در بسیاری از موارد تصویر‌های رئالیستی نیز در آثار این هنرمندان به چشم می‌خورد.
یکی از زیر شاخه‌های نقاشی دکوراتیو نقاشی سبک Tole painting می‌باشد، نقاشی گل و پرنده که معمولا بر روی اشیاء حلبی و چوبی کار می‌شود، همینطور بر روی ظروف فلزی محلی مانند لیوان‌های فلزی قهوه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اروپا این سبک تاریخ طولانی دارد و همینطور در ایالات متحده قرن هجدهم در ایالت نیوانگلند نیز این سبک مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همینطور مهاجران آلمانی ایالت پنسلوانیا نیز از این مدل نقاشی دکوراتیو در وسایل خود نسبتا زیاد استفاده میکردند. امروزه نوع مدرن این سبک به وسیله رنگ‌های اکلریک ارزان قیمت به مرحله اجرا گذاشته می‌شود.
یکی دیگر از نقاشی‌های دکوراتیو مختص یک منطقه خاص نقاشی ژوستوو روسی می‌باشد. این سبک از نقاشی دکوراتیو برگرفته از یک روستای نزدیک شهر مسکو در روسیه می‌باشد. این روستا یکی از مهمترین مراکز هنر دکوراتیو در روسیه است و در آن به تهیه و تولید اشیاء با طراحی‌ها و نقاشی‌های دکوراتیو در سطح وسیع پرداخته می‌شود. این سبک در میان سبکهای هنر دکوراتیو یکی از ظریف‌ترین و زیباترین آن‌هاست. مهمترین موضوع در سبک ژوستوو گل می‌باشد، که با رنگ‌های زنده و درخشان معمولا بر روی ظروف به نمایش در می‌آیند. این هنر بیشتر در سینی‌ها و با دقت و ظرافت به اجرا در می‌آید.
اما در اینجا بد نیست توضیح مختصری در مورد تفاوت نقاشی آبستره و نقاشی دکوراتیو بیان کنیم:
در نقاشی آبستره هنرمند نقاش صرفا با هدف هنر و نقاشی، یک تابلو و یا یک اثر هنری را خلق می‌کند، این اثر خود به تنهایی دارای ارزش بصری می‌باشد و اِلمانهای نقاشی خود به تنهایی برای هنرمند و بیننده دارای اهمیت می‌باشند. اما نقاشی دکوراتیو به خلق آثاری میپردازد که در محیط پیرامون کارکرد دارند، و مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال تزیین یک لیوان برای نوشیدن چای، یا یک موزاییک با استفاده از نقاشی دکوراتیو و یا ایجاد طرح‌های دکوراتیو بر روی پارچه و …
نقاشی دکوراتیو امروزه در جهان از محبوبیت خاصی برخوردار شده اند. عده‌ای این هنر را به دلیل پیچیدگی کمتر نسبت به هنرهای آکادمیک‌تر به عنوان یک هنر شخصی انتخاب کرده و به بیان احساسات و حالات درونی خود در غالب این هنر می‌پردازند. عده‌ای دیگر این هنر را به عنوان دست آویزی برای تزیین محیط پیرامون و یا حتی کسب درآمد (فروش اثر هنری) انتخاب می‌کنند. توجه داشته باشید که نقاشی‌های دکوراتیو به دلیل ماهیت عوام پسندشان از شانس بیشتری برای فروش در بازار هنری برخوردار می‌باشند.
امروزه رنگ‌های مورد استفاده هنرمدان دکوراتیو غالبا رنگ اکلریک می‌باشد، اما این یک قانون کلی نیست و از رنگ روغن نیز در این سبک نقاشی استفاده می‌شود. معمولا هنرمندانی که از رشته‌های دیگر هنری به این حوزه قدم می‌گزارند از رنگ روغن استفاده می‌کنند. یکی از نکته‌های مهم استفاده از رنگ اکلریک بر پایه آب بودن آن است، بدین معنی که حلال رنگ اکلریک آب می‌باشد، یکی از مزیتهای این موضوع عدم سمی بودن این رنگ‌هاست. به دلیل مصرف عمومی و بعضا روزمره اشیایی که نقاشی دکوراتیو بر روی آن‌ها انجام می‌گیرد این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. بر خلاف رنگ روغن این رنگ‌ها به راحتی (قبل از خشک شدن) با آب گرم و مقداری صابون قابل پاک شدن هستند. بر خلاف رنگ روغن، این رنگ در عرض پانزده تا بیست دقیقه خشک می‌شود و قابلیت کار کردن به صورت لایه‌ای را نیز دارا می‌باشند که این نکته نیز خود یک مزیت بلقوه برای این متریال به حساب می‌آید. بعلاوه رنگ اکلریک با مواد زیادی مانند مواد لعاب، ژل‌های ترکیب کننده رنگ، که باعث شفافی و جلای رنگ می‌شوند و تعداد بسیاری از دیگر متریال‌ها قابلیت تطبیق پذیری دارد. که این موضوع به دلیل اینکه نقاشی دکوراتیو روی سطوح گوناگون و ساپورتهای متنوع اجرا می‌شود، قطعا یک مزیت و یک نکته مثبت می‌باشد.
نقاشی دکوراتیو نسبت به سطوح تخت بیشتر بر روی سطوح سه بعدی اجرا می‌شود. محدودیتی برای ساپورت این نوع از نقاشی وجود ندارد، اما ساپورت چوب در این حوزه از محبوبیت برخوردار می‌باشد. چرم، گِل رس، شمع ،سفال و سبد نیز می‌توانند ساپورت مورد نظر برای این نقاشی باشند.
در اینجا این سوال پیش می‌آید که آیا اساسا به نقاشی دکوراتیو می‌توان هنر اطلاق کرد و یا باید آنرا صنعت نامید؟
پاسخ این سوال ساده نیست، نقاشی دکوراتیو در اکثر مواقع به دلیل ماهیت کابردی آن و نوع یادگیری این رشته به عنوان یک فن در نظر گرفته شده است. هر کسی می‌تواند نقاشی دکوراتیو را بیاموزد و قطعا نیاز به هیچ نوع پیش زمینه و آموزشهای ابتدایی یا تجربه هنری (به غیر از آموزش نقاشی دکوراتیو) برای این کار وجود ندارد. هنر جویان نقاشی دکوراتیو شروع به انجام یک پروژه ودر عین حال آموختن آن می‌کنند. کار معمولا از روی یک الگو که توسط معلم این کار و یا شخصی با تجربه‌تر در این حوزه تهیه شده است انجام می‌شود. در مرحله آموزش برعکس کلاسهای نقاشی معمولا خلاقیتی وجود ندارد و تمام روند کار، مرحله به مرحله زیر نظر مدرس پیش میرود. با اجرای تعداد بیشتری پروژه نقاش دکوراتیو کم کم به اعتماد به نفس بیشتر رسیده و خود به تنهایی و با سرعت بیشتر می‌تواند مبادرت به اجرای یک پروژه کند.
در ادامه و با بیشتر شدن تجربه هنرجو شروع به کار انفرادی کرده و در این مرحله فرایند خلاقیت توسعه می‌یابد، بازی با رنگ‌ها، بهینه سازی طراحی‌های تهیه شده (دخل و تصرف در آن‌ها) و کشیدن طراحهای ساده اولیه و به مرور پیچیده‌تر کردن آن‌ها و در نهایت اجرای یک پروژه واقعی از مراحل آموزشی این سبک هنری می‌باشد. در این مرحله است که بیشتر می‌توان به این سبک از نقاشی یک روند هنری اطلاق کرد تا یک پروسه فنی.
در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که نقاشی دکوراتیو را در مراحل ابتدایی باید در دسته یک تکنیک یا فن طبقه بندی کرد تا دسته هنرهای زیبا، اما بعد از کسب تجربه به مرور زمان هنرمند دکوراتیو می‌تواند با اجرای شخصی پروژها شروع به بیان احساسات و گرایش‌های خود در این سبک از نقاشی نماید.
⇩
〔دیدن منابع مطالب〕
مجله دانستنی‌های هنر
