حضانت فرزند

در قانون مدنی تعریفی از کلمه حضانت ارائه نشده است . اما برخی از فقهاء در ارتباط با مفهوم حضانت تعاریفی ارائه کرده‌اند :

حضانت عبارت است از ولایت و سلطنت بر تربیت و متعلقات آن از قبیل نگاهداری کودک ، گذاردن او در بستر ، سرمه کشیدن ، پاکیزه کردن ، شستن لباس‌های کودک و…

با توجه به تعاریفی که در خصوص مفهوم حضانت ارائه شد ، می‌توان امر حضانت را بیشتر ناظر بر مراقبت و حمایت جسمی از کودک دانست و این نکته یکی از موارد تفاوت حضانت با قیمومت است .

با این وجود ، حمایت روحی و اخلاقی از کودک نیز حائز اهمیت است و به همین دلیل است کسی که عهده دار حضانت فرزند می‌شود باید از صلاحیت‌های لازم برای انجام این کار برخوردار باشد و در صورت عدم وجود این صلاحیت‌ها ، مجوزی برای سلب حضانت از دارنده آن در قانون پیش بینی شده است .

.

اشخاص عهده دار حضانت فرزند

حضانت فرزند در درجه اول حق و تکلیف پدر و مادر است . اما زمانی که یکی از والدین و یا هردوی آنها فوت کنند و یا والدین از هم جدا شوند ، بر عهده گرفتن حضانت فرزند مطرح می‌شود که باد تصمیمی شایسته بر مبنای مصلحت‌های کودک گرفته شود .

از مجموعه مقرراتی که در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده وجود دارند ، می‌توان دریافت که حضانت فرزند در صورت فوت یکی از والدین ، با دیگری خواهد بود . در درجه بعدی اشخاص عهده دار حضانت ، عبارتند از جد پدری و  وصی منصوب از جانب آنها که صلاحیت بر عهده گرفتن حضانت را خواهند داشت .

.

حضانت فرزند قبل از هفت سالگی

حضانت فرزند یا فرزندان (چه دختر و چه پسر) تا سن هفت سالگی با مادر است، مگر این‌که پدر و مادر به نحو دیگری توافق کنند. پدر حق ندارد فرزندان زیر هفت سال را از مادر جدا کند، مگر این‌که عذر موجه و دلیل قانونی داشته باشد که در این‌صورت هم باید به دادگاه مراجعه و ادعای خود را ثابت کند. اگر پدر از دادن فرزندان زیر هفت سال به مادر خودداری کند مادر می‌تواند با مراجعه به دادگاه برای صدور دستور موقت مبنی بر استرداد (پس دادن) فرزند تقاضا بدهد. با توجه به این‌که طبق قانون، حضانت فرزند با مادر است، نیازی نیست که امری را در دادگاه اثبات کند و دادگاه بی‌درنگ حکم استرداد طفل را صادر می‌کند. این حکم فوراً قابل اجرا است.

.

حضانت فرزند بعد از هفت سالگی

حضانت فرزند یا فرزندان (چه دختر و چه پسر) بعد از هفت سالگی با پدر است، مگر این‌که پدر و مادر به نحو دیگری توافق کنند. اگر چه حضانت فرزندان بعد از سن هفت سالگی با پدر است، اما در صورتی‌که مادر بتواند عدم صلاحیت پدر برای حضانت فرزندان را در دادگاه اثبات کند، دادگاه بر اساس مصلحت کودک تصمیم می‌گیرد که حضانت فرزند با چه کسی باشد. قانون معیاری برای مصلحت کودک تعیین نکرده است، اما معمولاً سلامت جسمی، روحی، و نحوه تعلیم و تربیت کودک در نظر گرفته می‌شود. حتی ممکن است در صورتی‌که مصلحت طفل اقتضاء کند، دادگاه حضانت فرزند را به شخص سومی غیر از پدر و مادر واگذار کند.

.

حضانت فرزند بعد از سن بلوغ

سن بلوغ نه سال تمام قمری برای دختر و پانزده سال تمام قمری برای پسر است. بعد از رسیدن به این سن، خود کودک می‌‌تواند تعیین کند که می‌خواهد با کدام یک از مادر یا پدر زندگی‌ کند.

.

حضانت فرزند بعد از طلاق

در قانون برای حضانت فرزند بعد از طلاق نیز تعیین تکلیف شده است. بر همین اساس، حضانت فرزند دختر و پسر تا سن هفت سالگی با مادر و پس از آن ، تا زمان بلوغ بر عهده پدر است .

در صورت امتناع یکی از والدین ، دادگاه می‌تواند کسی که حضانت بر عهده اوست را به انجام این کار الزام نماید . در صورتی که این الزام نمودن او ممکن یا موثر نباشد ، حضانت فرزند را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین می‌کند .

بر اساس قانون مدنی ، ماهیت حضانت فرزند حق و تکلیفی بر عهده والدین است. به این معنا که والدین حق دارند که به نگهداری و تربیت فرزند خود بپردازند و همچنین به لحاظ قانونی ، والدین مکلف به این امر شده‌اند . پس در صورتی که یکی از والدین از انجام این کار خودداری کند ، دیگری می‌تواند الزام او را از دادگاه بخواهد .

.

حضانت فرزند بعد از فوت پدر

در صورت فوت پدر طفل طبق قانون حضانت طفل با مادر خواهد بود و كسي حق ندارد مادر را از اين حق محروم كند مگر به حكم قانون و مادر نيز نمي‌تواند از نگهداري و تربيت طفل خود پس از فوت پدر طفل امتناع كند مگر با عذر قانون، زيرا در صورت خودداري مادر از حضانت فرزند دادگاه مي تواند او را ملزم به نگهداري طفل كند و اگر الزام ممكن نباشد به خرج پدر و اگر پدر زنده نباشد به خرج مادر حضانت طفل را تأمين كند.

نگهداري و حضانت فرزند یا فرزندان صغيري كه پدران‌شان به مقام والاي شهادت رسيده يا فوت شده باشند، به مادران آنها واگذار مي‌شود، علاوه بر آن دولت يا در صورت شهادت پدر بنياد ايثارگران هزينه زندگي فرزندان را در حدود متعارف به مادر آنها پرداخت مي‌كند.

.

حضانت فرزند در صورت ازدواج مادر

قانونگذار به مادر اجازه داده است در صورت ازدواج مجدد نيز به حضانت فرزندان ادامه دهد ولي مطابق قانون، شوهر بايد اجازه قيمومت را به همسرش بدهد و معمول اين است كه شوهر در اداره سرپرستي حاضر شده و كتباً رضايت خود را اعلام مي‌دارد. در اين جا ذكر دو نكته ضروري است: اولاً صرف نظر از اين كه عمو يا عمه نقشي در حضانت ندارند در صورتي كه مادر صلاحيت نگهداري فرزندان را نداشته باشد، اين حق توسط دادگاه از وي سلب مي‌شود، به عنوان مثال زني كه سوء شهرت دارد يا رفتار و كردار او نامناسب و در تربيت فرزندان مؤثر باشد، چنانچه جد پدري اين موضوع را به دادگاه اعلام و سلب صلاحيت مادر را تقاضا كند، دادگاه به طريق مقتضي در اين زمينه تحقيق مي‌كند و به مددكاران يا نيروي انتظامي دستور مي‌دهد با مراجعه به محل زندگي فرزندان و مادر ايشان، در صورتي كه ادعاي جد پدري يا هر فرد ديگري كه اعلام كرده، صحت داشته باشد و نگهداري فرزندان توسط مادر به مصلحت نباشد، نگهداري به او تعلق مي‌گيرد و در غير اين صورت از ميان اقوام و بستگان به شخصي كه شايستگي حضانت را داشته باشد سپرده مي‌شوند. ثانياً، حضانت تنها شامل نگهداري و پرورش جسمي و رواني طفل است، از راه‌هايي مثل تغذيه، پرورش، تربيت و تحصيل و آنچه براي بقاي وي لازم باشد، اما امور مهم مالي فرزند، مانند نقل و انتقالات ملكي، خريد و فروش خانه و امثال آن به عهده جد پدري است. به امورمذكور مي‌توان مسايل غيرمالي مهم از جمله اجازه گرفتن گذرنامه و يا اجازه ازدواج را نيز اضافه كرد.

.

سلب حضانت فرزند

هرگاه در اثر عدم مواظبت يا انحطاط اخلاقی والدین صحت جسماني يا تربيت اخلاقي فرزند یا فرزندان در معرض خطر قرار گيرد دادگاه مي‌تواند به تقاضاي نزديكان فرزند يا به تقاضاي قيم او يا به تقاضاي رئيس حوزه قضايي هر تصميمي را كه براي حضانت مقتضي بداند اتخاذ كند موارد ذيل از مصاديق عدم مواظبت يا انحطاط اخلاقي والدین بشمار مي‌آيد:

• اعتياد زيان آور به الكل و موادمخدر و قمار.
• سوء استفاده از طفل يا اجبار او به مشاغل ضد اخلاقي مانند فساد و فحشاء و تكدي گري و قاچاق.
• تكرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.
• اشتهار به فساد اخلاقی و فحشاء.
• ابتلا به بيماري‌هاي روانی با تشخيص پزشكی قانونی.

در ضمن در صورت جنون مادر هنگامی که حضانت با او است و همچنین در صورت ازدواج مادر چنانچه پدر هم صلاحیت نداشته باشد، دادگاه حضانت فرزند را به فرد دیگری از میان بستگان طفل واگذار می‌کند.

.

دعوای سلب حضانت فرزند

دعوای سلب حضانت فرزند زمانی مطرح می‌شود که یکی از والدین علیه والدی که دارای حق حضانت است اقدام به طرح دعوا مبتنی بر عدم صلاحیت در نگهداری از طفل کند. از موارد طرح دعوای سلب حضانت می‌توان به بدرفتاری با طفل شامل کتک زدن نامتعارف، اجبار کودک به تکدی گری یا فحشا و قاچاق، بدرفتاری و بی‌توجهی نسبت به کودک، اعتیاد به الکل و مواد مخدر، شهرت به فساد اخلاقی و فحشا و اعتیاد به قمار بازی و یا فوت والدی که حضانت را دارد اشاره کرد. هم چنین در صورتی که حضانت طفل با مادر باشد، با ازدواج مجدد وی پدر می‌تواند دعوای سلب صلاحیت مادر را مطرح کند.در دعوای سلب صلاحیت نیز همانند دعاوی دیگر بینه با مدعی است و فرد مدعی می‌تواند با درخواست کارشناسی، جلب شهود وسایر ادله ادعای خود را اثبات کند.

.

مراحل سلب حضانت فرزند

هریک از پدر یا مادر که مدعی عدم صلاحیت طرف مقابل است، می‌تواند دادخواست سلب حضانت را به استناد یک یا چند مورد از موارد بالا به دادگاه ارائه کند. البته صرف ادعا کافی نیست و مدعی باید دلایل قابل قبولی هم به دادگاه ارائه دهد. مانند نمونه‌های زیر:

اگر ادعا می‌کند که طرف مقابل کودک را کتک می‌زند در مواردی که آثار ضرب و جرح مشهود نیست یا اذیت و آزار روحی و روانی اتفاق افتاده است، باید شاهد داشته باشد یا گواهی از پزشکی قانونی گرفته باشد.

اگر آثار ضرب و جرح روی بدن کودک وجود دارد می‌تواند گواهی پزشکی قانونی را به دادگاه ارائه کند.

.

نحوه ملاقات با فرزند

بر اساس قانون، در صورتی که به علت طلاق یا به هر جهت دیگر والدین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند هر یک از والدین که حضانت فرزند با او نیست، حق ملاقات فرزند خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوط به آن در صورت اختلاف بین والدین با محکمه است.

دادگاه در مورد این که حضانت فرزند به عهده پدر قرار گیرد یا مادر عهده دار آن شود، تصمیم لازم را اتخاذ می‌کند و در باره نحوه ملاقات و زمان و مکان آن نیز اظهار نظر و تعیین تکلیف می‌نماید. چنانچه این موارد در حکم دادگاه لحاظ نشده باشد. هر یک از پدر و مادر می‌تواند دادخواستی به دادگاه تقدیم کند و تصمیم گیری در موارد فوق را خواستار شود. در قانون حمایت خانواده پیش بینی شده که دادگاه ترتیب نگاهداری اطفال را با توجه به وضع اخلاقی و مالی طرفین معین کند و اگر قرار باشد فرزندان نزد مادر یا شخص دیگری بمانند ترتیب نگهداری و میزان هزینه آنان را مشخص نماید و همچنین ترتیب ملاقات اطفال را برای طرفین معین کند.

در هر حال هیچ یک از پدر و مادری که نگهداری طفل را به عهده دارد نمی تواند مانع از ملاقات طرف مقابل شود و قانونگذار برای چنین عملی که موجب نگرانی طرف مقابل و لطمات روحی به طفل می‌شود، محکومیتی پیش بینی کرده؛ علاوه بر آن به دادگاه اختیار داده است که در صورت لزوم حضانت طفل را به شخص دیگری واگذار کند.

گاهی ملاقات با فرزند در محل سکونت پدر یا مادری که ازطفل نگهداری می‌کند، موجب تنش و برخوردهایی از سوی آن‌ها یا خانواده طرفین می‌شود که آثار نامطلوبی بر طفل می‌گذارد. در این شرایط دادگاه‌ها سعی بر پیشگیری از چنین برخوردهایی دارند و مکانی به غیر از محل سکونت طرفین را برای ملاقات تعیین و منظور می‌کنند. صرف نظر از این که این محل‌ها برای ملاقات با فرزند مناسب است یا خیر، به لحاظ حفظ امنیت جسمی و در بعضی موارد روانی طفل، چنین تصمیماتی اتخاذ می‌شود. زمان ملاقات با فرزند نیز اگر مورد اختلاف باشد توسط دادگاه تعیین می‌شود و به هر حال کم تر از یک بار در ماه نخواهد بود.

نکته دیگری که اهمیت دارد این است که در قانون حمایت خانواده پیش بینی شده که پدر یا مادر یا کسانی که حضانت طفل به آن‌ها واگذار شده نمی توانند طفل را به شهرستانی غیر از محل اقامت مقرر بین طرفین و یا غیر از محل اقامت قبل از وقوع طلاق و پایه خارج از کشور بدون رضایت والدین بفرستند؛ مگر در صورت ضرورت و با کسب اجازه از دادگاه.

در صورت اقدام به درخواست حضانت فرزند و سلب حضانت از والد دیگر پیشنهاد میکنیم این کار را حتما به وکیل متخصص این کار بسپارید تا جریان قانونی در خواست شما آسان تر و سریع تر دنبال شود پس با مؤسسه حقوقی ملک پور در تماس باشید. همراه همیشگی شما در مشکلات و مسائل حقوقیتان هستیم. با ما تماس بگیرید.