در این بخش از مجموعه آموزش‌های مبانی هنرهای تجسمی به تعریف و بررسی خط خواهیم پرداخت.
در زندگی روزمره و در طبیعت، خط حضور چشمگیری دارد مثل: نقوش خطی روی لباس‌ها، ردیف صندلی‌ها در سالن امتحانات، خطوط آجرهای چیده شده روی هم سیم‌ها و تیرهای برق، تنه درختان در کنار خیابان‌ها و…
خط چگونه پدید می‌آید؟
1- از تکرار و ردیف کردن تعدادی نقطه یا عناصری نقطه مانند، خط حاصل می‌شود. هر رشته‌ای که بتواند نگاه را از سویی به سوی دیگر هدایت کند و احساس نوعی پیوستگی بین عناصر به وجود آورد حط را تداعی می‌کند.
2- اختلاف رنگ در دو قسمت یک اثر موجب می‌شود که مرز میان آن‌ها را به صورت خط مشاهده کنیم خطی که واقعا رسم نشده و وجود ندارد.
3- خط ممکن است از برخورد دو سطح در فضا حاصل شود. برای مثال فصل مشترک دو دیوار در یک سالن، تولید خط می‌کند.
4- از کشیدن ابزارهای مختلف روی سطح می‌توان خطوطی به و جود آورد که ویژگی‌های متفاوتی دارند.برای مثال از کشیدن یک میخ آهنی روی سطح فلزی نوعی خط پدید می‌آید که با خطی که از کشیدن گچ روی تخته سیاه، یا از کشیدن گچ روی تخته سیاه، یا از کشیدن انگشت بر ماسه‌های ساحل به وجود می‌آید، کاملا متفاوت است و به علت تولید احساسات متفاوت، از آن‌ها برای بیان اهداف و مقاصد گوناگونی می‌توان بهره برد.
تأثیر روانی خط
خط راست افقی: از نظر روانی احساس آرامش و سکون را تداعی می‌کند و شکل آدمی را پیدا می‌کند که در حال استراحت است.
خط راست عمودی: حالت انسان ایستاده‌ای را دارد که آماده فعالیت است و احساس ایستایی و انرژی را القاء می‌کند.
خط مورب: خطی است متحرک و غیر ایستا که هر اندازه به محور افقی نزدیک‌تر باشد کیفیت افقی آن بیشتر می‌شود و بر عکس.
خط زاویه دار یا شکسته: دارای تحرک، فعالیت و جنبش است و در اشکال هندسی به همین دلیل مثلث پر تحرک‌ترین اشکال است.
خط منحنی: حطی است آرام که کاملترین شکل آن دایره است.
خط هندسی
در هندسه خط نیز در جرگه تعریف نشده‌ها قرار دارد. یعنی مفهومی کاملا بدیهی است که درک مشترکی از آن وجود دارد. خط هندسی تنها درازا دارد و پهنا و ژرفا ندارد. بدیهی است که هر عنصری که یکی از ابعاد چهارگانه را دارا نباشد، وجود مادی نداشته و نادیدنی است و صرفا مفهومی ذهنی خواهد بود. اما در ترسیم هندسی خط را به ناچار دارای پهنا و حتی ژرفا رسم می‌کنند. در عرصه هنر ،خط نیز همچون نقطه موجودی است واقعی که می‌توان آن را اثر بر جای مانده از حرکت نقطه در نظر گرفت. بدین معنی خط، فرزند مشترک نقطه و حرکت است. هنگامی که نقطه از حالت سکون (استاتیک) به حرکت در می‌آید (دینامیک) خط متولد می‌شود. پس خط با نقطه در تضاد قرار می‌گیرد.
کاربرد خط در طراحی
1- خط برای نمایش حالت دورنی طراح:
هیچ عنصری به اندازه خط نشانگر حالات درونی طراح نیست، اگر تماس قلم مو با سطح همچون نوازشی لطیف باشد، خط حاصل ملایم لطیف و دوست داشتنی است، اما اگر نیروی وارد زیاد از حد گردد، خشونت ایجلد می‌کند و خطی خشن، طوفنده، ویرانگر و دردناک بر صفحه می‌نشاند. چنین است که خط به خوبی نمایانگر حالات روحی و میزان و چگونگی بکارگیری نیروی طراح است. ملایمت خطهای «ماتیس»، خشونت خطوط «وان گوگ» و «مونش»، منطق و نظام کابری خطهای «رامبراند»، بطافت و خیال انگیزی خطوط مینیاتوری ایرانی و شرق دور همگی گویای روحیه هنرمندان و روحیه زمان و محیط پیرامونی و درونی آن‌ها است.
2- خط برای ایجاد حرکت بصری:
حرکت جزء اصلی و وجودی خط است. تا قلمی روی کاغذ کشیده نشود خطی هم رسم نمی‌شود. متقابلا هر خط نمایانگر عمل انجام شده روی آن است، گاهی چگونگی ترسیم خط حرکت را القاء می‌کند.گاهی نیز از توجه جایگاه خط در صفحه،حرکت را احساس می‌کنیم. مثل خطوط اریب که در طراحی نمایش باران حرکتی نزولی را تداعی می‌کنند. یا رسم خطوط سفید در آسمان حرکت هواپیما را مجسم می‌کند.
3- کاربرد خط برای نمایش عمق:
هر گاه دو خط موازی به صورت عمودی یا افقی رسم کنیم، اتفاقی رخ نمی‌دهد. اما همین که دو طرف بالای خط به هم نزدیک شوند فورا احساس عمق و بعد در آن به وجود می‌آید.
4- کاربرد خط به صورت دورگیری و قلم گیری:
گاهی اوقات طراحان، مرز میان عناصر تشکیل دهنده اثر را با خط مشخص می‌کنند. گاهی نیز برای تأکید بر روی موضوعی خاص، بنا بر سلیقه هنرمند،
5-کاربرد خط برای ایجاد بافت:
با رسم خطوط متعدد و متفاوت می‌توان انواع بافت‌های مورد نیاز را طراحی کرد. می‌توان بافت چروکیده دست یک پیرمرد، بافت زبر یک گونی یا بفت پوست یک درخت را به تصویر کشید.
6- خط برای طراحی نقش و نگار:
عناصر تزیینی و نقوش در طراحی پارچه، کاغذ دیواری،پرده تزیینات، صنایع دستی، نگارگری و فرش، همگی با عنصر خط طراحی و اجرا می‌شود.
7- خط برای ایجاد سطح:
همان گونه که با تراکم نقاط می‌توان خط آفرید، با کنار هم قرار دادن خطوط نیز می‌توان سطوح مختلفی را به وجود آورد. اگر خطوط متراکم‌تر باشند، سطح تیره‌تر و اگر فاصله‌ها بیشتر شود، سطح روشن‌تر می‌گردد.همچنین از خط برای نمایش شفافیت نیز می‌توان بهره برد.
⇩
〔دیدن منابع مطالب〕
مجله دانستنی‌های هنر
