نقطه چیست و مفهوم نقطه در هنرهای تجسمی چه می‌تواند باشد و نقطه چه انواعی دارد؟
تعریف نقطه
به فضای اشغال شده توسط یک چیز کوچک در فضای بزرگ را نقطه گویند که برای آن چیز خاص تعریف معینی وجود ندارد و می‌تواند هرچیز اعم از نور و تاریکی یا لکه رنگ و یا یک شیی در یک فضای باز و… باشد و انواع نقطه می‌تواند متفاوت و مختلف باشد.
بطور حرفه‌ای در هنرهای تجسمی وقتی از نقطه نام برده می‌شود، منظور چیزی است که دارای تیرگی یا روشنی، اندازه و گاهی جرم است و در عین حال ملموس و قابل دیدن است.
از این نظر در ظاهر میان این مفهوم از نقطه با آنچه بصورت علمی در ریاضیات به نقطه گفته می‌شود، تشابهی وجود ندارد. زیرا در ریاضیات نقطه موضوعی ذهنی است که در فضا یا در صفحه تصور می‌شود، می‌تواند بصورت یک مختصات با اعداد باشد و در عین حال که بدون اینکه قابل دیدن یا لمس شدن باشد می‌توان به آن اشاره گردد. اما این مفهوم ذهنی می‌تواند با استفاده از یک ابزار اثرگذار مشخص شود که در این صورت تبدیل به یک نقطه بصری خواهد شد. مثل نشان دادن مرکز یک دایره یا محل تقاطع دو پاره خط یا وقتی بخواهیم خطی را بر صفحه‌ای ترسیم کنیم صفحه یک نقطه است. نقطه تجسمی ممکن است به وسیله یک ابزار اثر گذار به وجود بیاید. مثل اثر یک مداد، یک قلم مو یا فشار و ضربهٔ چیزی سخت به روی یک سطح و …
بنابراین نقطه در تجسمی جیزی است کاملا ملموس و بصری که بخشی از اثر تجسمی را تشکیل می‌دهد و دارای شکل و اندازه نسبی است.اندازه نقطه به نسبت محیط و فضای اطراف متغیر است. مثلا پنجره روشن یک ساختمان در شب از فاصله دور یک نقطه محسوب می‌شود، زیرا محیط اطراف آن بسیار وسیع است و در آن محیط پنجره یک عنصر کوچک است و آن را در فضا به صورت نقطه میبینیم.شنی کنار جاده بر جای می‌ماند، یک پرنده و یا یک لکه ابر در پهنه آسمان می‌تواند به عنوان نقاط تجسمی در طبیعت تصور می‌شوند.با این مثال‌ها روشن می‌شود که نقطهٔ تجسمی شکل خاصی ندارد و اندازه آن نسبی است.
نقطه از دیگاه کاندینسکی
در این بخش از آموزش کاربرد نقطه در هنرهای تجسمی بخش آموزش نمایشگاه و فروشگاه آثار هنری گروه هنر نگاره مروری می‌کنیم بر تحلیل واسیلی کاندینسکی(1866-1944)از نقطه و سایر عناصر بصری
بسیاری از تعابیر وی از نقطه، خط و انواع سطوح با چارچوب قوانین فیزیک نزدیک بوده و تعاریف وی از عناصر سه گانه نقطه، خط و سطح نیز با تعابیر به کار گرفته شده در هندسه نزدیک هستند.
از دیدگاه هندسی نقطه ماهیتی است با ابعاد صفر. نه درازا دارد نه پهنا نه ژرفا. پس ماهیتی نادیدنی و غیر مادی است.از این منظر مهمترین کاربرد نقطه آن است که مکانی را بر روی یک خط،سطح یا در فضا معین می‌کند.اما از دیدگاه هنری نقطه موجودی است واقعی. در یک اثر هنری نقطه می‌تواند درازا،پهنا و حتی ژرفا داشته باشد.
در تجسم مادی نقطه مانند یک صفر است. حتی در هندسه نیز به طور قراردادی، نقطه را به صورت لکه‌ای بسیار کوچک ترسیم می‌کنند. در یک اثر هنری مانند تابلوی نقاشی یا یک طرح گرافیکی و یا یک عکس، اثر ضربات قلم مو بر سطح کار، خانه‌ها در چشم انداز یک شهر، ستارگان آسمان و… را می‌توان نقطه نامید.
نتیجه یک برخورد
فروشگاه آثار هنری گروه هنر نگاره در این قسمت به تعاریفی از نحوه به وجود آمدن نقطه از نظر علم ریاضی و هنر پرداخته است. شاید خیلی‌ها تاکنون فقط به تعریف جنبه ریاضی آن فکر کرده باشند در صورتی که ار منظر هنر و هنرمند نقطه تعریفی کاملا” متفاوت دارد.
در هندسه محل برخورد دو خط یا محل تلاقی یک خط متقاطع با صفحه را نقطه می‌دانند. در هنر نیز نقطه نتیجه اولین برخورد ابزاری مانند قلم مو، قلم، راپید، گچ و … با سطح کاری همچون کاغذ، فلز، سطح گچی، بوم و… است.
اندازه نقطه
اندازه نقطه ثابت نیست. بدیهی است به نسبت وسعت سطح کار و اندازه قلم نقطه می‌تواند دارای اندازه‌های متفاوت باشد. البته این دو باید با یکدیگر متناسب باشند. اندازه نقطه با وسعت سطح در زمینه معنا می‌یابد. به طور مثال یک توپ فوتبال در عرصه زمین بازی، در حکم یک نقطه است اما همین توپ برای چاپ علامت و نام تجاری و سایر مشخصات بر روی آن نقش یک سطح و زمینه را بازی می‌کند. با این وصف اندازه نقطه کاملا متغیر است و حتی ممکن است تمام سطح را بپوشاند.
پس در این جا یک سؤال مطرح می‌شود، حد رشد نقطه کجاست؟
در پاسخ می‌توان به دو نکته اشاره کرد.
الف- رابطه نقطه و سطح کار نسبت به اندازه آن‌ها.
ب-رابطه نقطه با اندازه و بزرگی سایر فرم‌های موجود در سطح.
شکل و فرم نقطه
شکل و فرم نقطه نیز ثابت نیست. به شکل انتزاعی، یک نقطه را ماهیتی گرد و کوچک می‌دانیم. اما در واقعیت نقطه‌ها می‌توانند فرم‌ها و اشکال کاملا متفاوتی داشته باشند. اگرر به تعبیر برخورد نوک ابزار با سطح کار برگردیم و سپس به بازبینی دقیق‌تر اثر این برخوردها بنگریم اشکال متفاوتی را میبینیم.
⇩
〔دیدن منابع مطالب〕
مجله دانستنی‌های هنر
