رادیوگرافی

• رادیو گرافی یا عکس برداری ساده

رادیوگرافی یکی از روش‌های تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از آن میتوان درون بدن انسان را دید و از بیماری‌های آن اطلاع پیدا کرد. این روش با استفاده از تابش اشعه ایکس X-ray ( اشعه رونتگن) به قسمتی از بدن انسان میتواند تصویر مورد نیاز را تهیه کند.

.

• اشعه ایکس چیست؟

اشعه ایکس که به توسط ویلهلم رونتگن آلمانی کشف شد جزء دسته ای از امواج است که به آنها امواج الکترومغناطیسی Electromagnetic waves میگویند. امواج رادیویی، امواج تلویزیونی، امواج رادار، نور مرئی، امواج مادون قرمز، امواج فوق بنفش، امواج ایکس و امواج گاما همگی یک خاصیت مشترک دارند و آن اینست که همگی آنها امواج الکترومغناطیسی هستند. تنها تفاوت آنها طول موج یا فرکانس آنها است.

تفاوت در طول موج این امواج موجب تغییر در توانایی آنها در نفوذ به درون اجسام میشود.امواج ایکس و گاما با طول موج بسیار پایین و قدرت بالایی که دارند میتوانند به درون اجسام نفوذ کنند. پس با اینکه نور مرئی نمیتواند از درون بدن انسان عبور کند ولی امواج ایکس میتواند. همانطور که نور مرئی از شیشه عبور میکند اشعه ایکس هم از بدن عبور میکند. با این حال همانطور که بعضی شیشه‌ها کاملا شفاف هستند و بعضی دیگر کدر یا مات‌اند بعضی بافت‌های بدن به امواج ایکس اجازه میدهند تا به راحتی از آنها عبور کند مثل پوست یا عضلات. در عوض بعضی بافت‌های بدن مانند استخوان به راحتی اجازه عبور اشعه ایکس را نمیدهند.

وقتی به قسمتی از بدن اشعه ایکس میتابانیم این اشعه از پوست و عضلات عبور میکند ولی استخوان‌ها مانع از عبور آن شده و راه آنرا سد میکنند. در روش رادیوگرافی ساده از یک ورقه یا صفحه پلاستیک خاص هم استفاده میکنند که به آن فیلم هم میگویند. این صفحه به اشعه ایکس حساس است. اگر اشعه ایکس به قسمت هایی از این صفحه برخورد کند تغییراتی در آن میدهد که بعد از ظهور و ثبوت فیلم، آن قسمت سیاه رنگ دیده میشود و اگر به قسمت هایی از این فیلم اشعه ایکس نتابد بعد از ظاهر شدن به رنگ سفید دیده میشود.

.

• رادیوگرافی یا عکس برداری چگونه انجام میشود؟

برای عکس برداری با اشعه ایکس قسمتی از بیمار را که قصد بررسی آنرا دارند بر روی فیلم قرار میدهند و سپس به آن قسمت اشعه ایکس تابیده میشود. اشعه ایکس از پوست و عضلات عبور کرده و به صفحه حساس برخورد میکند. رنگ این قسمت‌ها بعد از ظاهر شدن سیاه دیده میشود. برعکس، استخوان مانع عبور اشعه ایکس شده و چون به زیر قسمتی که استخوان قرار دارد اشعه نمیتابد بعد از ظاهر شدن به رنگ سفید دیده میشود.

در واقع عکس برداری با اشعه ایکس بسیار شبیه افتادن سایه شما بر روی دیوار است. وقتی در برابر آفتاب در مقابل دیوار قرار میگیرید قسمت هایی که بدن شما جلوی عبور نور خورشید را گرفته بر روی دیوار تاریک تر شده و شما آنرا بصورت سایه خود میبینید. رادیوگرافی ساده هم یک نوع بررسی سایه بافت‌های انسان است ولی در مقابل اشعه ایکس. البته اینطور نیست که بافت‌ها یا جلوی اشعه ایکس را بگیرند یا به آن اجازه عبور بدهند. مقدار عبور اشعه از بافت‌ها کم و زیاد است مانند یک شیشه که میتواند شفاف باشد یا درجات متفاوتی از کدورت را داشته باشد.به همین علت در یک عکس رادیوگرافی بعضی استخوان‌ها که متراکم تر و محکم ترند سفیدتر و بعضی دیگر کمتر سفیدند. بعضی چیزها که به اشعه کاملا اجازه عبور میدهند ( مانند هوا یا گاز درون روده) کاملا سیاهند و بعضی دیگر که مختصری جلوی عبور اشعه را میگیرند مانند عضلات خاکستری دیده میشوند. رادیوگرافی ساده وسیله بسیار ارزشمندی برای بررسی استخوانها، شکستگی آنها و بیماری‌های مختلف آن است.

.

• چه کسی عکس رادیوگرافی را تهیه میکند؟

وظیفه تهیه عکس رادیوگرافی به عهده تکنیسن رادیولوژی است. پزشک متخصص رادیولوژی یک پزشک است که دوره تخصصی رادیولوژی را دیده است.

وظیفه او دیدن تصاویر رادیولوژی و تفسیر آن است. او میتواند با دیدن تصاویر رادیولوژی متوجه شود که آیا قسمتی که از آن عکسبرداری شده سالم است یا بیمار است و اگر بیمار است چه بیماری دارد.

بعضی از تکنیسین‌های رادیولوژی فیلم‌های رادیولوژی ساده را تهیه میکنند. بعض دیگر فیلم‌های تخصصی تر مانند سی تی اسکن را تهیه میکنند ولی یک متخصص رادیولوژی میتواند انواع فیلم‌ها مانند رادیولوژی ساده، سی تی اسکن و ام آر آی را تفسیر کند.

هم اشعه ایکس و هم اشعه رادیواکتیو که از جنس اشعه گاما است اگر بیش از حد مشخصی به بدن ما وارد شود مضر و خطرناک است. این اشعه‌ها در مقادیر زیاد موجب اختلال در کارکرد سلول‌ها و تکثیر آنها میشوند. در مقادیر مضر میتوانند موجب اختلالات گذرا شوند و در مقادیر بسیار زیاد حتی میتوانند موجب مرگ شوند و یا میتوانند در دراز مدت موجب بروز سرطان گردند.

.

• چه میزان از اشعه ایکس برای سلامتی خطرناک است؟

تمام این احتمالات بسته به مقدار اشعه ای است که وارد بدن شما میشود. اگر این مقدار در حد مجاز باشد اشکالی ایجاد نمیکند ولی بیش از آن خطرناک است. میزان مجاز اشعه ایکس یا اشعه رادیواکتیو که هر فرد میتواند بدون مشکل خاصی دریافت کند به توسط دانشمندان محاسبه شده است. این مقدار تجمعی است. به این معنی که بطور مثال مجموع مقدار اشعه هایی که در طول یک سال به بدن شما تابیده میشود باید از میزان خاصی کمتر باشد. میزان اشعه دریافتی را با مقیاسی به نام میلی سیورت millisievert mSv اندازه گیری میکنند. در محیط زندگی همه ما مقداری اشعه رادیواکتیو بصورت طبیعی وجود دارد و هر فرد به طور طبیعی در هر سال 3 میلی سیورت اشعه از محیط اطراف خود دریافت میکند.برای مقایسه میزان اشعه دریافتی در روش‌های مختلف تصویر برداری به آمار زیر توجه کنید :

• بعد از یک رادیوگرافی اندام یک صدم میلی سیورت
• قفسه سینه یک دهم میلی سیورت
• ستون مهره یک و نیم میلی سیورت
• سی تی اسکن شکم 5 میلی سیورت

کلا مقدار اشعه ای که در حین انجام تصویربرداری‌های پزشکی به توسط بدن دریافت میشود بسیار کمتر از آنست که موجب بروز سرطان شود. در

بازماندگان انفجارات هیروشیما و ناکازاگی در آنها که حدود 180 میلی سیورت اشعه دریافت کرده‌اند هیچ موردی از افزایش احتمال بروز سرطان دیده نشده است.

البته در سه ماهه اول بارداری باید از رادیوگرافی و سی تی اسکن و اسکن رادیوایزوتوپ خودداری کرد چون ممکن است به جنین در حال رشد صدمه وارد کند.

.

• آیا اشعه ایکس با اشعه رادیواکتیو یکی است یا تفاوت دارد؟

اشعه ایکس با اشعه رادیواکتیو متفاوت است. اشعه رادیواکتیو از جنس اشعه گاما است که البته آن هم از جنس اشعه‌های الکترومغناطیسی است ولی طول موج آن از اشعه ایکس کمتر و قدرت نفوذ آن بیشتر است. در محیط طبیعی اطراف ما بطور طبیعی مقادیری از اشعه رادیواکتیو وجود دارد.

مقداری از این اشعه از فضای ماورای زمین وارد محیط زندگی ما میشود و مقداری از آن حاصل تجزیه مواد رادیواکتیو در فضای پیرامون ما است. حتی در درون بدن ما در هر ثانیه 9000 تجزیه رادیواکتیو انجام میشود. پس بدن ما در طول روز بطور طبیعی در معرض مقداری اشعه رادیواکتیو قرار دارد.

صویربرداری‌های پزشکی از مهمترین بررسی‌های پارا کلینیکی هستند که به تشخیص بیماری کمک میکنند. این تصویربرداری‌ها به روش‌های گوناگونی صورت میگیرد. از لحاظ تاریخی اولین روش تصویربرداری پزشکی استفاده از رادیوگرافی ساده بوده است. در این روش، تصویر بدست آمده بر روی فیلمی ظاهر میشود که در ظاهر مانند فیلم‌های قدیمی سیاه و سفید بوده و رنگی در آن بکار نرفته است. مورد استفاده عمده رادیوگرافی ساده، دیده استخوان‌ها است ولی از روش‌های زیر هم میتوان به عنوان روش‌های مکمل رادیولوژی استفاده کرد.

.

• آنژیوگرافی

در این روش ابتدا ماده خاصی به درون شریانی که قصد تصویربرداری از آنرا داریم تزریق میکنیم. این ماده مانع از عبور اشعه ایکس شده و در واقع موجب میشود خون هم مانع عبور اشعه شده و در نتیجه سایه شریان حاوی خون مانند استخوان بر روی فیلم دیده شود. 
از این روش برای دیدن شریان‌های آسیب دیده استفاده میشود.

.

• ونوگرافی

در این روش ابتدا ماده خاصی به درون ورید یا سیاهرگی که قصد تصویربرداری از آنرا داریم تزریق میکنیم. این ماده مانع از عبور اشعه ایکس شده و در واقع موجب میشود خون هم مانع عبور اشعه شده و در نتیجه سایه ورید حاوی خون مانند استخوان بر روی فیلم دیده شود. از این روش برای تشخیص لخته شدن خون در وریدهای عمقی استفاده میشود.

البته استفاده از این روش امروزه تقریبا جای خود را به سونوگرافی داپلر Doppler sonography داده است.

.

• میلوگرافی

در این روش ابتدا ماده خاصی به درون کانال نخاعی تزریق میکنیم. این ماده مانع از عبور اشعه ایکس شده و در واقع موجب میشود فضای اطراف نخاع هم مانع عبور اشعه شده و در نتیجه سایه نخاع و ریشه‌های عصبی بر روی فیلم دیده شود. از این روش برای تشخیص فشار دیسک بر نخاع و ریشه‌های عصبی استفاده میشود.

البته استفاده از این روش امروزه تقریبا جای خود را به ام آر آی داده است.

.

• آرتروگرافی

در این روش ابتدا ماده خاصی را به همراه هوا به درون مفصل ( معمولا زانو و یا شانه) تزریق میکنیم. این ماده مانع از عبور اشعه ایکس شده و در واقع موجب میشود فضای داخل مفصل هم مانع عبور اشعه شده و در نتیجه سایه منیسک در زانو و یا تاندون روتاتور کاف در شانه بر روی فیلم دیده شود. از این روش برای تشخیص آسیب‌های منیسک و رباط‌های صلیبی در زانو و پارگی‌های روتاتور کاف در شانه استفاده میشود. البته استفاده از این روش امروزه تقریبا جای خود را به ام آر آی داده است.

به علت اینکه در چهار روش گفته شده پزشک متخصص رادیولوژی ابتدا ماده خاصی را به بدن تزریق میکند که آنرا در اصطلاح پزشکی رنگ میگویند، این نوع روش‌های تکمیلی تصویربرداری بتدریج در بین مردم به عکسبرداری رنگی معروف شد. در واقع فیلم تهیه شده از این روش‌ها هم سیاه و سفید و خاکستری است و در نتیجه نهایی کار، رنگی دیده نمیشود.با پیشرفت فن آوری، در چند دهه اخیر روش‌های تصویر برداری جدیدتری مورد استفاده قرار گرفته است که از آن جمله میتوان به سی تی اسکن، ام آر آی، سونوگرافی و اسکن رادیوایزوتوپ استفاده کرد. گاهی اوقات مردم به این روش‌های تصویر برداری هم عکسبرداری رنگی میگویند.

با توجه به توضیحات ذکر شده مشخص است که استفاده از روش‌های تکمیلی تصویربرداری، فقط در بعضی موارد و برحسب اینکه پزشک معالج به دنبال پیدا کردن چه ضایعه ای باشد انجام میشود و اینگونه نیست که چون تصویر رنگی از تصویر سیاه و سفید بهتر است یا تلویزیون رنگی از سیاه و سفید بهتر است عکس برداری به اصطلاح رنگی هم از عکسبرداری معمولی یا سیاه و سفید بهتر باشد.

.

منابع:
.https://www.behpu.com