حفظ ناموس، تاریخ سیستان ~روایی

تاریخ سیستان از نوشته‌های کهن به زبان فارسی است که چندین تن (احتمالاً دو نفر) در طی سده‌های پنجم تا هشتم قمری آن را به نگارش درآورده‌اند. این کتاب جدا از ارزش تاریخی، از نظر زبان و ادبیات فارسی اهمیت بسیار زیادی دارد. از این کتاب تنها یک نسخهٔ خطی به دست آمده‌است که متعلق است به قبل از سال 864 هجری قمری که خودش از روی نسخهٔ قدیمی‌تری نوشته شده‌است. این مجموعه با کوشش محمد تقی بهار نخستین بار در خرداد 1314 با عنوان «تاریخ سیستان» به چاپ رسید.

از مجموعه‌ای که با عنوان «تاریخ سیستان» شناخته شده تنها یک نسخهٔ خطی متعلق به سال 839 خورشیدی (864 قمری) به دست آمده. این نسخه از روی نسخه‌ی قدیمی‌تری نوشته شده که به گمان بهار می‌توانسته نسخه‌ی اصل مولف بوده باشد و شاید تألیف آن حوالی سال 704 خ. (725 ق) به اتمام رسیده. این کتاب تألیف یک نفر نیست، بلکه دو یا سه نفر یکی پس از دیگری آن را به نگارش درآورده‌اند. نخستین بار این مجموعه در روزنامه ایران قدیم (از شمارهٔ 474 تا 564 مورخه 1299 تا 1302 قمری) از روی نسخه‌ی خطی چاپ شد. این نسخه اندکی پس از آن به دست ملک‌الشعرا افتاد و او پس از تصحیح و افزودن پاورقی، آن‌را برای چاپ در اختیار وزارت معارف ایران قرار داد. «تاریخ سیستان» در حقیقت نامی است که در پاورقی روزنامه ایران قدیم به آن داده شد‌ و بهار آن‌را در تصحیح خود حفظ کرد. روشن نیست که نام اصلی این مجموعه چه بوده، هر چند که در بخش‌هایی از کتاب به نوشته‌های دیگری با نام‌های «فضایل سیستان» و «اخبار سیستان» و «تاریخ» به معنای کتاب اشاره شده. به گفته‌ی بهار خواننده‌ای که در زمانی نامعلوم پیش از او به نسخه‌ی خطی دسترسی داشته اشعاری از خود را به حاشیه‌های متن وارد کرده بوده و گاهی متن نوشته را تغییر داده بوده، و این دستکاری‌ها به متن چاپ شده در پاورقی روزنامه‌ ایران قدیم وارد شده بود. به گفته‌ی او این دخل و تصرف در نسخه‌ی خطی واضح بوده و او توانسته نوشته‌ی تصحیح شده را از آنها بزداید. بهار در مقدمه‌ی کتاب، احتمال شروع تالیف متن به دست مولانا شمس‌الدین محمد موالی و اتمام آن به دست محمود ابن یوسف اصفهانی را مطرح کرده.

با صدای: پیمان رشادی