معمای حافظ ~داریوش‌آشوری

معمّای حافظ
از داریوش آشوری

این مقاله را در سلسله مقالاتی که هفت سال پیش برای رادیو‌حافظ می‌خواندم، خواندم تا بماند و شنیده شود.
اما رادیو حافظ نماند و این مطلب هم کم‌شنیده ماند که ماند و از بسیاری از شبکه‌ها هم گم شد.
ازآن روزگار، رفیقِ نادیده‌ی شفیقی مانده که قدر دل و کارِ دل خوب می‌داند، به همت و لطف مجتبی میر‌سمیعی دوباره این مقاله را جان بخشیدیم تا بشنویم.
(گاهی شنیدن کارهای گذشته به خود آدم خوب نشان می‌دهد که از خودش جلو زده است)

این جست‌و‌جو در پی پاسخی‌ست به یک مسأله‌‌ی اساسی‌ِ ما در این روزگار.
یعنی، فهمِ پُرپیچ‌و‌خم‌ترین، پُررمز‌و‌رازترین و در عینِ حال، گیراترین و پُرهوادارترین میراثِ ادبی‌ِ ما فارسی‌زبانان. این پرسش که:
‘حافظ چه می‌گوید؟’، برایِ من، هم پرسشی‌ست نظری درباره‌ی بنیادِ ساختارِ معنایی در این دیوان و هم
پرسشی‌ست جامعه‌شناسانه درباره‌ی این که معنای این همه هیجان و هیاهو در میانِ ما بر سرِ حافظ چیست. جاذبه‌ی‌ شگفتِ یک شاعر که هفت قرن پیش می‌زیسته برای مردمی که شکلِ زندگی و رفتارشان، براثرِ آمدنِ سازمایه‌های مادّی و معنویِ مدرن، این‌همه دگرگون شده، از چیست؟ به چه نیازی پاسخ می‌گوید که این همه از هر گروهِ اجتماعی و طبقه به او روی می‌کنند و شعرِ او را زبانِ حالِ خود می‌دانند؟ و سرانجام این که، چرا درباره‌ی‌ او این‌همه حرف‌هایِ ناهمساز از افق‌های فکری و ایدئولوژیکِ یکسره بیگانه باهم زده می‌شود و همه مدّعی آن هستند که حافظِ ‘راستین’ را شناخته‌اند؟ و چرا بسیاری از دوستارانِ ادبیّاتِ فارسی و آشنایانِ با آن دوست دارند که در کشاکش‌های فکری و ستیزه‌های ایدئولوژیک، حافظ نیز به عنوانِ یک شخصیّتِ تاریخی، یا چه بسا چهره‌ای اسطوره‌ای، هوادارِ ایشان و در جبهه‌ی ایشان باشد؟

از متن مقاله به قلم داریوش آشوری/

با صدای: گوینده شهرزاد فتوحی / تنظیم مجتبی میر‌سمیعی/ هنر و زندگی شهرزاد