امروزه با پیشرفت هنر روش‌ها و انواع پرتره در هم آمیخته شده‌اند و در یک پرتره معمولا بیش از یک نوع مورد استفاده قرار می‌گیرد. آیا شما تا کنون یکی از این انواع پرتره را در نقاشی‌های معروف دیده‌اید؟ شاید با دانستن انواع پرتره از این پس هر بار که با یک نقاشی پرتره برخورد کردید، بهتر بتوانید نوع آن را تشخیص دهید و به هدف نقاشی پی ببرید.
با کمی دقت در نقاشی‌های پرتره متوجه می‌شوید که این نقاشی‌ها انواع مختلفی دارند و همه به یک شکل طراحی نمی‌شوند. در پرتره‌ها زاویه چهره، تعداد چهره‌ها و چیدمان متفاوت است. این تفاوت‌ها تنها یک ترکیب‌بندی متفاوت نیستند بلکه هر چیدمان، اندازه و زاویه‌ای مفهومی در خود نهفته دارد. با توجه به فرد یا گروه افرادی که باید نقاشی شوند و با توجه به اهمیت اجتماعی و جلوه‌های بصری، هنرمند برای انتخاب چیدمان، اندازه بوم، زمینه کار، رنگ‌های مورد استفاده و بهترین نوع طراحی پرتره مورد نظر تصمیم گیری می‌کند.
برای تشخیص تفاوت‌ها و درک مفهوم پرتره‌ها در این مطلب تمام انواع اصلی پرتره از دوران رنسانس تا دنیای مدرن را جمع آوری کرده‌ایم. در این فهرست انواع پرتره بر اساس مفهوم و نوع طراحی دسته‌بندی شده‌اند و اندازه بوم و صفحه طراحی در این دسته‌بندی لحاظ نشده است.
بر اساس طول
1. تمام قد (Full Length)
همان طور که از اسم این نوع مشخص است در این نوع پرتره یک نقاشی تمام قد (از سر تا انگشت پا) از سوژه مد نظر است. این نوع نقاشی معمولا زمانی استفاده می‌شود که نقاش قصد دارد علاوه بر شخص، زمینه و محیط اطراف را نیز نمایش دهد و به این وسیله مفهوم مشخصی را در نقاشی بگنجاند. بنابراین پرتره‌های تمام قد رنگ، تنوع و عناصر بیشتری نسبت به پرتره‌های قدیمی‌دارند.
این نوع پرتره در قرون 17 و 18 در میان اشراف اروپایی بسیار محبوب بود. حالت‌های مختلف ایستادن نشان دهنده طبقه اجتماعی افراد در آن زمان بود. در این دوره طبقه و مقام بالای اجتماعی بسیار اهمیت داشت.
نقاشی تمام قد باعث می‌شود سوژه مورد توجه خاصی قرار گیرد و به همین دلیل بیشتر نقاشان از این توع پرتره برای نمایش زیبایی زن بهره می‌گیرند. در مورد مردان پرتره تمام قد زمانی استفاده می‌شود که هدف نمایش خصلت یا شخصیت خاص آن مرد باشد. مانند پرتره‌ای که نقاش روسی Ilya Repin از لئو تولستوی کشیده است.
بنابراین از این نوع نقاشی زمانی استفاده می‌شود که هدف مشخص کردن اهمیت اجتماعی و یا هر خصوصیت دیگری از فرد باشد.
2. نیم تنه (Half Length)
پرتره‌های نیم تنه، نیم تنه بالایی سوژه را نشان می‌دهند. نیم تنه، محبوب‌ترین و رایج‌ترین نوع پرتره است و در آن سوژه می‌تواند به حالت ایستاده یا نشسته باشد. در این نوع نقاشی معمولا نقاش جزییاتی به زمینه اضافه نمی‌کند و زمینه سیاه یا تک رنگ مسطح را ترجیح می‌دهد.
پرتره نیم تنه روی حالت‌های چهره تمرکز دارد و مخاطب را در چالشی برای حدس زدن خلق و خوی فرد نقاشی شده قرار می‌دهد.
از دوران رنسانس این نوع نقاشی بسیار محبوب بوده است. بهترین مثال این نوع مونالیزا است.
«زیبای جوان به همراه دسته گل» نمونه زیبایی از پرتره تیم تنه است که توسط Fritz Zuber-Buhler نقاشی شده است. همان طور که مشاهده می‌کنید در این نوع نقاشی تمرکز بیشتر روی فرد است تا محیط اطراف. به همین دلیل این نوع پرتره برای نمایش حالت چهره و توصیف خلق و خوی فرد بسیار مناسب است.
3. سه چهارم قد (Three-quarter Length)
همان طور که از نام آن مشخص است پرتره‌های سه چهارم تنه شامل تصویر فرد تا زانو است. این ساده‌ترین و کامل‌ترین تعریف از این نوع پرتره است. به نظر می‌رسد این نوع تلفیقی از پرتره‌های تمام قد و نیم تنه و شامل حالت ایستادن شخص و مفاهیم پیرامون باشد.
گرچه این پرتره‌ها به دلیل ارائه تصویری ناقص از فرد محبوبیت زیادی ندارند، اما نقاشان مشهوری در آثار خود این نوع نقاشی را دارند. تصویر بالا نقاشی «کاترین مقدس اسکندریه» اثر رافائل (1507) و مثال بی‌نقصی از پرتره سه چهارم تنه است.
4. کیت-کت (Kit-Cat)
کیت-کت را می‌توان زیر مجموعه‌ای از نیم تنه در نظر گرفت زیرا تنها در یک مشخصه با هم تفاوت دارند و آن هم این است که در نقاشی کیت-کت باید دست شخص نمایش داده شود. تعداد نقاشی‌های کیت-کت از نیم تنه به مراتب کمتر است.
نام این نوع پرتره از کلاب کیت-کت لندن گرفته شده است. این کلاب گروه کوچکی از افراد سرشناس شامل نویسندگان و لردها بود. Godfrey Kneller پرتره‌ها را برای هر یک از اعضای گروه سفارش داد. پس از آن این پرتره‌ها که دست شخص نقاشی شده در آن دیده می‌شده به نام پرتره‌های کیت-کت معروف شد. تابلو مونالیزا اثر لئوناردو داوینچی نمونه بی‌نظیری از این نوع نقاشی است.
5. پرتره Bust یا پرتره سر و شانه
پرتره‌های سر و گردن نسخه فشرده شده‌ای از پرتره‌های نیم تنه هستند. همانطور که از نام این نوع پرتره پیداست، روی سر و شانه فرد متمرکز است و بیشتر شبیه مجسمه‌های همین سبک هستند.
در تصویر یک نقاشی از چهره خود که توسط وینسنت ونگوگ به شکل پرتره سر و شانه کشیده شده، مشاهده می‌کنید.
6. مینیاتور پرتره
به غیر از سایز بوم این نوع پرتره با پرتره معمولی هیچ تفاوتی ندارد. یک پرتره مینیاتور می‌تواند تمام قد، نیم تنه و یا سه چچهارم قد باشد. گرچه به دلیل سایز کوچک آن‌ها اغلب هنرمندان تصاویر نیم تنه و سر وشانه را ترجیح می‌دهند.
مینیاتور پرتره‌ها بسیار کوچکتر از پرتره‌های مرسوم‌اند. در زمان‌های قدیم از این نقاشی‌ها برای داخل آویز گردنبند، به عنوان آویز، در حلقه‌ها و یا در درپوش ساعت‌ها استفاده می‌شد.
این نقاشی‌ها از آنچه ممکن است تصور کنید قدیمی‌تر و مشهورترند. در قرن چهاردهم برادران لیمبرگ از متخصصین این نوع پرتره بودند. گرچه کار آن‌ها بیشتر خلق نقاشی‌های کوچک برای نسخ خطی بود اما در میان آثار آن‌ها مینیاتور پرتره نیز دیده می‌شود.
میانگین اندازه مینیاتورها حدود دو تا سه اینچ (5 تا 7.5 سانتی‌متر) است. البته با توجه به هدف نقاشی این اندازه قابل تغییر است.
بر اساس حالت سوژه
7. نیم رخ
پرتره‌های نیم رخ بیشتر شبیه عکس‌های پرسنلی هستند که در اداره پلیس از شما گرفته می‌شود؛ با این تفاوت که برخلاف پرتره‌های پروفایل، آن‌ها معمولا تصویر صورت از روبرو نیستند.
همانطور که در پرتره گای ویلیام هاپتون (Guy William Hopton) که توسط آنا لوییزا رابینسون سوینِرتُن (Anna Louisa Robinson Swynnerton) نقاشی شده است می‌بینید، نیم رخ چهره و یا بدن شخص مهم‌ترین مشخصه نقاشی است.
در یک پرتره نیم رخ، هنرمند بیشتر توجهش روی به تصویر کشیدن فاکتورهای فیزیکی سوژه از یک زاویه مشخص است.
8. تمام رخ
پرتره‌ای که دربردارنده تمام چهره سوژه باشد، فارغ از اینکه نگاه سوژه کدام سمت را می‌نگرد، پرتره تمام رخ محسوب می‌شود. این حالت در عکاسی نیز استفاده می‌شود.
پرتره‌های تمام رخ با تمرکز بر چهره تمام جزییات آن را به تصویر می‌کشد. این نقاشی در واقع تصویر چهره از روبرو است و در بسیاری موارد شخص سوژه نگاهش به سمت تماشاگران تابلو نیست.
این نوع پرتره می‌تواند با انواع دیگر پرتره همزمان استفاده شود. به عنوان مثال در تصویر بالا یک پرتره نیم تنه را مشاهده می‌کنید که به صورت تمام رخ به تصویر کشیده شده است و سوژه نگاهش مستقیم به سمت بیننده است.
9. حالت چهره (Tronie)
نقاشی‌های چهره محصولی از سال‌های طلایی هلند هستند. پیش از این دوران طلایی (قرن هفدهم) در هلند، مردم از اینکه خودشان را در پرتره ببینند وحشت داشتند. فشار اجتماعی باعث می‌شد آن‌ها در برابر پرتره بسیار محکم و بدون احساس بایستند.
زمانی که این سد در دوران طلایی هلند شکسته شد، ترس‌ها و محدودیت‌ها از بین رفت و هنرمندان شروع به کشیدن مخفی‌ترین احساسات مردم کردند. شخص مورد نقاشی اهمیتی نداشت. اهمیت این نقاشی‌ها از آن جهت بود احساسات ناب و طبیعی که پیش از آن در نقاشی‌ها دیده نمی‌شدند، در آن‌ها به تصویر کشیده می‌شدند. حتی کوچک‌ترین و بی اهمیت‌ترین احساسات مانند خشم فروخورده و یا پوزخند نیز در این پرتره‌ها دیده می‌شوند.
این سبک جدید از پرتره که بر بیان احساسات متمرکز بود پرتره ترونی نامیده شد. برخلاف پرتره‌های قبلی با صورت‌های بی احساس در این نقاشی‌ها سر شخص حالت مشخصی نداشت و بسته به احساس و حالت لحظه فرد ممکن بود متغیر باشد.
ریشه کلمه Tronie که در زبان هلندی به معنی چهره است، از Trogne بوده که در زبان فرانسه برای توصیف سر، چهره و حالت چهره استفاده می‌شود.
رامبراند و یوهان ورمیر نقاشان هلندی بودند که به دلیل نقاشی‌های چهره معروف شدند. معروف‌ترین این نقاشی‌ها «دختری با گوشواره‌های مروارید» اثر یوهان ورمیر است که گاهی به «مونالیزای هلندی» نیز شناخته می‌شود.
در تصویر چند نمونه از پرتره‌های چهره را مشاهده می‌کنید.
10. سه رخ
پرتره سه رخ نه نیم رخ است و نه تمام رخ بلکه مابین این دو است. سر شخص در جایی مابین دو حالت نیم رخ و تمام رخ قرار می‌گیرد.
اکثر پرتره‌هایی که نقاش‌ها از خودشان می‌کشیدند به دلیل حالتی که آینه را برای نقاشی قرار می‌دادند، در حالت سه رخ بوده است.
نقاش معروفی که بیشتر پرتره‌هایش را در حالت سه رخ نقاشی کرده است وینسنت ون گوگ است.
براساس تعداد افراد
11. پرتره تکی
پرتره‌های فردی تصویری از یک فرد هستند. اکثر پرتره‌ها از این نوع هستند. این نقاشی‌ها معمولا برای به تصویر کشیدن زندگی، وضعیت و طبقه اجتماعی شخص و یا برای یادبود به کار می‌روند. پیش از آن که عکاسی در دسترس همگان باشد، مردم از پرتره برای ثبت خاطره از یک فرد استفاده می‌کردند.
12. پرتره دوتایی
پرتره دوتایی در واقع اضافه کردن یک نفر به پرتره فردی است. این نوع پرتره می‌تواند برای نمایش ارتباط بین دونفر و یا رساندن مفهومی توسط آن دو نفر مورد استفاده قرار گیرد. این دو نفر می‌توانند شخصیت‌های متفاوتی داشته باشند و تضاد بین آن‌ها می‌تواند حاوی پیامی برای بیننده باشد. بنابراین پرتره‌های دوتایی مفاهیم گسترده‌تری نسبت به پرتره‌های تکی دارند. در این نوع پرتره، نقاش می‌تواند با نمایش تفاوت‌ها و شباهت‌های شخصیتی دو شخص رابطه، حسی جدید و یا پیامی را خلق کند و به بیننده انتقال دهد.
مشهورترین پرتره دوتایی گوتیک آمریکایی اثر گرنت وود است.
13. پرتره از خود (خودنگاره)
پرتره از خود نقاشی‌هایی هستند که نقاش از خودش ترسیم می‌کند. این کار به مثابه یادبودی برای آن‌هاست. این نقاشی‌ها نسخه قدیمی سلفی‌ها هستند. تصویر زیر یک پرتره از خود معروف اثر لئوناردوداوینچی است.
رمانی به اهمیت این نوع پرتره پی می‌بریم که همه به دنبال تصویری واقعی از هنرمندی شاخص مانند لئوناردو داوینچی باشند.
14. پرتره‌های گروهی
وقتی نقاشی شامل تصویر گروهی از مردم باشد، می‌توان آن را پرتره گروهی نامید. اما این تعریف کامل نیست. آیا تصویر زیر را می‌توان یک پرتره گروهی محسوب کرد؟
پرتره گروهی نقاشی است که تنها بر اعضای گروه متمرکز است و هیچ جزییات و یا عناصری که باعث دیده نشدن گروه شود در نقاشی وجود ندارد.
به علاوه در پرتره گروهی اغلب افراد در کنار هم نشسته و یا ایستاده‌اند و حالت‌های آن‌ها درست مانند پرتره فردی و یا تکی است. تعداد این افراد باید بیش از دو نفر باشد.
مجموعه‌ای از نقاشی‌های دیجیتالی پرتره (کلیک نمائید)
⇩
〔دیدن منابع مطالب〕
مجله دانستنی‌های هنر
