طراح صحنه خالق اصلی فضای بصری فیلم یا نمایش و مسئول و ناظر ساخت و اجرای دکور و همچنین تهیه لباس بر اساس طرح‌های از پیش تهیه شده است.
هنر طراحی صحنه اشاره تیز بینانه‌ای به واقعیت‌های بدون چون و چرای زندگی هر جامعه دارد و می‌تواند با هنرمندی و خلاقیت طراح، تمام داستان نمایش را چه در سینما و تئاتر و چه در هر نمایش دیگری، در صحنه‌های بی شمار و بدون ابراز کلمه و سخنی و بدون طول و تفصیلی با وضوح تمام و تنها با یک نگاه درست، برای بیننده طرح و تعریف کند. طراحی صحنه در تولید انواع فیلم‌های تلویزیونی و سینمایی، برنامه‌های تلویزیونی، تئاترها و کنسرت‌ها از کلیدی‌ترین عوامل می‌باشد.
هر نوع فیلم یا نمایش با هر زمینه، محتوا و قالبی، زبان خاص خود را می‌طلبد و از همین رو به طراحی صحنه خاص خود نیز نیاز دارد. طراح صحنه برای تبدیل و در واقع برگردان متنی ادبی و مکتوب ـ که همان فیلمنامه یا نمایشنامه است – به تصویر، باید شیوه‌های خاص خود را با هر نوع فیلم یا نمایش و مختصات آن منطبق کرده و سعی کند از مرحله طراحی‌های اولیه تا رسیدن به مرحله نهایی کار، روشی ویژه را برای خلق فضای مناسب بیابد. البته در تمام این مراحل حساس، ضمن تحقیق مداوم باید متن فیلمنامه یا نمایشنامه، مفاهیم آشکار و نهان آن و فکرها و نظرهای کارگردان را نیز به عنوان کلید راهنما و دستمایه اصلی در نظر داشته باشد تا از مفهوم اصلی دور نشود.
طراح صحنه همواره سعی می‌کند طبق نظر کارگردان فیلم و یا نمایش، طراحی صحنه و لباس را انجام دهد چون مولف هر اثر در نهایت کارگردان است و طراحی‌ها و نقشه‌های اولیه حتما باید به تایید او برسد. بیشتر اوقات، طراح صحنه پس از خواندن متن (فیلمنامه،نمایشنامه یا برنامه) و انجام تحقیقات لازم و صحبت‌های مقدماتی با کارگردان، طرح صحنه ( شاید به شکل طرح‌های کشیده شده روی کاغذ ) را تهیه نموده و به صورت طرح اولیه به کارگردان عرضه می‌کند. پس از بررسی‌های کارگردان، طراح صحنه با او برای طرح نهایی به توافق می‌رسد. البته برخی اوقات تغییراتی در حین کار هم پیش می‌آید که طراح صحنه باید انعطاف کافی در این موارد داشته باشد.
طراح صحنه نمی‌تواند مانند یک نقاش یا نویسنده به تنهایی کار کند. او عملکردش به طور مداوم تحت تاثیر فشارهای زمانی، مشکلات مالی، تغییر عقیده‌ها، محدودیت‌های ساخت و اجرای فیزیکی و نقادی‌های خود و کارگردان قرار دارد. طراح صحنه در خلال فیلمبرداری بطور مداوم حرکات دوربین، توصیه‌ها و سفارشات کارگردان و فیلمبردار، تهیه کننده، حسابدار فیلم و سایر عوامل را بررسی می‌کند.
در کشور ما معمولا در بسیاری از فیلم‌ها و نمایش‌ها، طراح صحنه مسئولیت طراحی و تهیه لباس بازیگران را نیز برعهده دارد و از او با عنوان طراح صحنه و لباس یاد می‌شود. در طراحی لباس‌ها نیز او با کمک متن و مشورت با کارگردان، گریمور و برخی دیگر از عوامل فیلم، مناسب‌ترین مدل‌ها، طرح‌ها و حتی پارچه‌ها را برای لباس‌های بازیگران انتخاب کرده و آن‌ها را تهیه می‌کند.
در پروژه‌های بزرگ یک گروه از جمله سازنده دکور صحنه، دستیار و مسئول لباس زیر نظر طراح صحنه فعالیت می‌کنند. ولی در پروژه‌های کوچک معمولا خود طراح صحنه عمده کارها را انجام می‌دهد.
در سال‌های اخیر مساله طراحی صحنه در کنسرت‌ها نیز مورد توجه قرار گرفته و وارد حوزه حرفه‌ای شده است. این خود زمینه کاری خوبی برای طراحان صحنه می‌باشد.
طراح صحنه باید مهارت عالی در طراحی و توان خوبی در سازماندهی، تحمل فشار کاری و انجام به موقع کارها داشته باشد. همچنین داشتن خلاقیت و شم هنری در این کار بسیار مهم است.
این شغل ساعت کاری مشخص و تعیین شده‌ای ندارد. بنا به پروژه‌ای که طراح صحنه و لباس در آن کار می‌کند، ساعت‌های کاری می‌تواند گاهی بسیار فشرده و زیاد باشد. طراح صحنه طراحی‌های اولیه این کار و هماهنگی‌های لازم برای تجهیزات و لوازم مورد نیاز را معمولا در دفترکار انجام می‌دهد و در محل اجرای پروژه به پیاده سازی آن‌ها می‌پردازد.
در ادامه با وظایف، دانش و مهارت مورد نیاز، تحصیلات لازم و نحوه ورود به شغل، بازارکار و آینده شغلی، درآمد طراح صحنه و برخی از طراحان صحنه معروف آشنا می‌شوید.
وظایف طراح صحنه
مطالعه فیلمنامه یا نمایشنامه
صحبت و مشورت با مدیر تولید، کارگردان، گریمور و سایر عوامل در صورت نیاز
ایجاد ایده‌های اولیه برای طراحی صحنه مطابق با هدف و بودجه تولید فیلم یا نمایش
ارائه طرح اولیه به کارگردان برای بررسی بیشتر
توافق روی طرح نهایی طراحی صحنه پس از مشورت‌های لازم
ارائه دستورات و راهنمایی به سایر عوامل صحنه از جمله دستیاران برای پیاده سازی طرح مورد نظر برای صحنه
خرید یا اجاره تجهیزات و لوازم مورد نیاز
نظارت و کنترل صحنه در حین فیلمبرداری یا اجرا وانجام تغییرات لازم در صورت لزوم
دانش و مهارت مورد نیاز
داشتن شم هنری و علاقه زیاد به این حوزه
قدرت خلاقیت و تخیل خوب
مهارت عالی در طراحی
مهارت‌های ارتباطی مناسب برای همکاری با سایر عوامل
توان رهبری گروه طراحی صحنه و لباس
مهارت سازماندهی
دقت زیاد و توجه به جزئیات
توانایی تحمل فشارکاری و انجام به موقع پروژه ها
داشتن اطلاعات و دانش مربوط به حوزه طراحی و مد
داشتن انعطاف پذیری لازم جهت انجام تغییرات احتمالی
آشنایی با فرآیند تولید فیلم و تئاتر
تحصیلات لازم و نحوه ورود به این شغل
فارغ التحصیلان رشته طراحی صحنه می‌توانند وارد این شغل شوند. البته برخی از طراحان صحنه از رشته‌های دیگر مشابه و نزدیک مانند ارتباط تصویری، معماری داخلی و … به این حوزه آمده اند.
برای شروع کار علاقه مندان معمولا باید مدتی به عنوان دستیار طراح صحنه فعالیت کرده و یا در پروژه‌های کوچکتر کار کنند. پس از کسب تجربه و مهارت لازم می‌توانند به عنوان طراح صحنه و در پروژه‌های بزرگ کار خود را ادامه دهند.
بازارکار طراح صحنه و آینده شغلی
طراح صحنه می‌تواند در پروژه‌های مختلف تولید فیلم و سریال‌های تلویزیونی، برنامه‌های تلویزیونی، فیلم‌های سینمایی، تئاترها و کنسرت‌ها فعالیت کند.
تا چند سال قبل نیروی تحصیل کرده و متخصص در این حوزه به اندازه کافی وجود نداشت. ولی هم اکنون نیروی متخصص برای این بخش تربیت شده است. آینده شغلی خوبی نیز پیش روی این طراحان صحنه متخصص قرار دارد. البته رقابت برای یافتن فرصت‌های شغلی مطلوب و بستن قراردادهای خوب، بسیار زیاد است. کار با کارگردانان برجسته و در پروژه‌های بزرگ، زمینه مناسبی برای کسب تجربه و مهارت برای هر طراح صحنه‌ای را فراهم می‌کند.
البته مشکلاتی نیز در این بخش وجود دارد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها نبود دید حرفه‌ای به طراحی صحنه نزد برخی از مسئولان و یا حتی برخی از کارگردانان و تهیه کنندگان است. در تعدادی از فیلم‌ها و نمایش‌ها دیده می‌شود که برای طراحی صحنه که یکی از عوامل کلیدی موفقیت پروژه می‌باشد، از افراد غیر متخصص (یا به دلیل روابط یا برای پرداخت هزینه کمتر) استفاده می‌شود. این امر نه تنها به کیفیت کار لطمه وارد می‌کند، بلکه امنیت شغلی طراحان صحنه حرفه‌ای را نیز به خطر می‌اندازد.
درآمد طراح صحنه
طراحی صحنه – مسیر ایرانیاطلاعات و آمار دقیقی از میزان حقوق و درآمد طراح صحنه در کشور در دسترس نمی‌باشد. در شروع کار که معمولا طراح صحنه به عنوان دستیار فعالیت می‌کند و یا پروژه‌های محدودی را می‌پذیرد، درآمد او نیز کم خواهد بود. به مرور با کسب تجربه و مهارت بیشتر، زمینه‌های شغلی بهتری پیش روی طراح صحنه قرار می‌گیرد و به دنبال آن درآمد بالاتری نیز کسب می‌کند.
در کشور ما معمولا طراحی صحنه و لباس بر عهده طراح صحنه است ولی در کشورهای دیگر این دو از هم تفکیک شده اند. در ادامه درآمد این مشاغل به طور مجزا آورده شده است.
درآمد شغل طراحی صحنه در برخی از کشورهای جهان عبارتند از :
آمریکا – متوسط درآمد سالیانه این شغل در سال 2013، 52.000 دلار می‌باشد.
انگلستان – متوسط درآمد سالیانه این شغل در سال 2013، معادل 40.500 دلار آمریکا می‌باشد.
درآمد شغل طراحی لباس در برخی از کشورهای جهان عبارتند از :
آمریکا – متوسط درآمد سالیانه این شغل در سال 2013، 42.300 دلار می‌باشد.
استرالیا – متوسط درآمد سالانه این شغل در سال 2013، معادل 51.000 دلار آمریکا می‌باشد.
انگلستان – متوسط درآمد سالانه این شغل در تئاتر در شروع کار معادل 28.000 تا 44.000 دلار آمریکا می‌باشد. طراحان باسابقه درآمدهای بیشتری کسب می‌کنند. در سینما و تلویزیون اگرچه ممکن است برای شروع کار لازم باشد از درآمد پایین شروع کنید، ولی در مجموع طراحان لباس در این بخش نسبت به تئاتر درآمد بیشتری دارند. طراحانی که به صورت مستقل فعالیت می‌کنند، با توجه به مهارت‌های فردی و نوع قراردادی که می‌بندند، درآمدهای متفاوتی دارند.
کانادا – متوسط درآمد سالانه طراح لباس در سال 2013، معادل 37.300 دلار آمریکا می‌باشد.
شخصیت‌های مناسب این شغل
در یک انتخاب شغل صحیح و درست، عوامل مختلفی از جمله ویژگی‌های شخصیتی، ارزش‌ها، علایق، مهارت‌ها، شرایط خانوادگی، شرایط جامعه و … برای هر فرد باید در نظر گرفته شوند. یکی از مهم‌ترین این عوامل ویژگی‌های شخصیتی می‌باشد. شناخت درست شخصیت هر فرد فرآیندی پیچیده و محتاج به تخصص و زمان کافی است. البته هر فردی ویژگی‌های منحصربفرد خود را دارد، حتی افرادی که به نوعی تیپ شخصیتی مشابه دارند، باز هم در برخی موارد با یکدیگر متفاوت هستند.
به طور کلی همیشه افراد موفقی از تیپ‌های شخصیتی مختلف در تمام مشاغل هستند و نمی‌توان دقیقا اعلام کرد که فقط تیپ‌های شخصیتی خاصی هستند که در این شغل موفق می‌شوند. اما طی تحقیقاتی که صورت گرفته تیپ‌های شخصیتی‌ای که برای این شغل معرفی می‌شوند، عموما این کار را بیشتر پسندیده و رضایت شغلی بیشتری در آن داشته اند.
شخصیت‌های مناسب این شغل بر اساس شخصیت شناسی MBTI :
INFJ این تیپ شخصیتی در خلق آثار منحصربفرد با کمک خلاقیت و ایده‌های خود توانا است. او با هنر می‌تواند خود را ابراز و اغلب بر دیگران تاثیر بگذارد. کار به صورت مستقل و داشتن کنترل روی آن، از موارد مهم برای این تیپ شخصیتی می‌باشد.
INFP این تیپ شخصیتی دوست دارد خود و نظراتش را به شکلی خلاقانه ابراز کند و در کار خود آزادی فردی و انعطاف پذیری داشته باشد. بسیاری از INFPها خود را هنرمند می‌دانند حتی اگر از این راه امرار معاش نکنند. برخی از آن‌ها معتقدند هنرمندی ویژگی است که در وجود آن‌ها است.
INTP این تیپ شخصیتی از کار خلاق لذت برده و دوست دارد با اشخاص مختلف با زمینه‌های متفاوت کار کند. او معمولا کار به تنهایی را دوست دارد و ترجیح می‌دهد با گروه‌های کوچک که دارای ذوق و استعداد خوب هستند، کار کند.
برخی از طراحان صحنه معروف و مشهور
مجید میرفخرایی : طراح صحنه فیلم‌های حماسه مجنون، روز واقعه، امام علی (ع)، مردان آنجلس، یوسف پیامبر و … و برنده چندین سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر
امیر حسین اثباتی : طراح صحنه و لباس فیلم‌هایی از جمله مسافر ری، دوئل، کنعان، تقاطع، آشغال‌های دوست داشتنی و … و برنده چندین سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و لباس از جشنواره فیلم فجر
آتوسا قلمفرسایی : طراح صحنه و لباس فیلم‌های محاکمه، ورود آقایان ممنوع، اینجا بدون من، حوض نقاشی و … و برنده سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و لباس جشنواره فیلم فجر
عباس بلوندی : طراح صحنه و لباس فیلم‌های شب واقعه، بیداری رویاها، ملکه، گشت ارشاد، چ، پنجاه قدم آخر و …و برنده سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر برای بهترین طراحی صحنه و لباس
کیوان ملک مطیعی : طراح صحنه کنسرت‌های فرزاد فرزین، حمید عسگری، سیروان خسروی و مازیار فلاحی
تحقیق، ترجمه و گردآوری : گروه شغل و بازار کار مسیر ایرانی
⇩
〔دیدن منابع مطالب〕
مجله دانستنی‌های هنر
