هنر شیشه نقشینه

شیشهٔ نَقشینه می‌تواند به قطعه‌های شیشهٔ رنگین یا به هنر و صنعت استفاده از این قطعه‌ها اشاره کند. قدمت این هنر به هزار سال می‌رسد. نحوه ساخت شیشه رنگی شامل طراحی اولیه روی کاغذ، سپس تعیین رنگ هر قسمت طرح و شماره گذاری وتعیین جهت آن، متناسب با بافت شیشه خام می‌باشد. در مرحله بعد با رعایت فاصله بین شیشه‌ها، که لحیم قلعی آنرا پر می‌کند، طرح راروی ورق شیشه رنگی چسبانده و با قلم الماسه آنرا می‌برند. سپس با طرح اولیه که الگوی ساخت طرح است مطابقت داده شده و با چرخ سنباده لبه‌های تکه شیشه بریده شده را صاف و اندازه می‌کنند. در مرحله بعد دوره یا لبه‌های هر تکه را با نوار مسی چسبدار قابگیری می‌کنند. هدف از این کار آماده کردن آن‌ها برای چسباندن با لحیم قلع و سرب است. در این مرحله تکه‌های شیشه قابگیری شده را روی الگوی اولیه کنار هم مچینند و کنترل نهایی می‌کنند. سپس با قلمو مایع تنکار را روی لبه‌های مس پوش شیشه‌ها زده و با نوار لحیم و هویه داغ شیشه‌ها را به هم متصل می‌کنند. محصول نهایی در قاب یا پنجره قرارگرفته و در مقابل نور طرح زیبای خود را نشان می‌دهد. نمونه‌های شیشه‌های قدیمی ایرانی و سیر تحول این صنعت در ایران در موزه آبگینه تهران درمعرض تماشا قرار دارد. 1. پنجره‌های شیشه‌ای کلیسای جامع گراس مونستر، سوئیس
زیباترین کاربردهای شیشه رنگی در ساختمان
در نگاه اول به نظر می‌رسد که با پنجره‌هایی دارای طراحی مدرن مواجه هستیم، اما این پنجره‌ها تا حدی غیرمعمول به نظر می‌رسند، چرا که از عقیق در آن‌ها استفاده شده است. این کلیسا که یکی از سه کلیسای اصلی شهر زوریخ است، در سال 2009 با 12پنجره نفیس آذین بندی شد و یکی از آثار بسیار زیبا به حساب می‌آید. 2. پنجره‌های شیشه‌ای رنگی ساختمان رادیو و تلویزیون، هلند زیباترین کاربردهای شیشه رنگی در ساختمان ساختمانی بسیار زیبا که نیمی از آن زیر زمین است و از بخش‌های آرشیو برنامه‌ها، بخش اداری و موزه تشکیل شده است. نمای بیرونی ساختمان دارای شیشه‌های رنگی با طراحی مدرن است. هر یک از پنل‌ها منقش به تصویر یکی از افراد مشهور تلویزیون است. نکته جالب اینجاست که هر تصویر فقط از یک زاویه قابل دیدن است. 3. بزرگترین پنجره شیشه‌ای رنگی جهان در ایلینویز، آمریکا

آنظور که در کتاب رکوردهای گینس آمده، بزرگترین پنجره شیشه‌ای رنگی جهان در ایلینویز آمریکا قرار دارد. این پنجره شیشه‌ای رنگی با استفاده از 22 هزار فوت مکعب شیشه ساخته شده و شامل 2448 پنل است. 4. گرانترین پنجره شیشه‌ای رنگی جهان در واشنگتن، آمریکا زیباترین کاربردهای شیشه رنگی در ساختمان ششمین کلیسای جامع دنیا در واشنگتن، پایتخت آمریکا، صاحب گرانترین پنجره شیشه‌ای رنگی دنیاست. دومین کلیسای جامع آمریکا از وجود بیش از 200 پنجره شیشه‌ای رنگی بهره می‌برد. اما جالب‌تر از همه اینها، استفاده از شیشه‌های رنگی برای ساخت نمادهایی در جهت گرامیداشت رویدادها و وقایع مهم است. 5. نقشه جهان بر سقف شیشه‌ای رنگی در بوستون، آمریکا زیباترین کاربردهای شیشه رنگی در ساختمان اتاقی که سقف و دیوارهایش را نقشه جهان پوشانده است، با این تفاوت که این نقشه ساخته شده از شیشه‌های رنگی است. در این نقشه که در مؤسسه کریستین مانیتور بوستون آمریکاست، مرزهای از سال 1953 مشخص شده‌اند. هدف طراحان این نقشه این است که بازدیدکنندگان ارتباط واقعی جغرافیایی کشورهای جهان را ببینند، یعنی یک کره زمین واقعی، اما با شیشه‌های رنگی. 6. پنچره شیشه‌ای رنگی کلیسای جامع ویتوس، جمهوری چک نمای داخلی کلیسای جامع جمهوری چک که در پراگ، پایتخت این کشور قرار دارد، بسیار زیباست. اما حکایت پنجره‌های شیشه‌ای رنگی آن چیز دیگریست. یک هنرمند نقاش از این کشور در قرن بیستم موظف شد که دیوار شمالی این کلیسا را با شیشه‌های رنگی آذین بندی کند.

کاربردشیشه
استفاده از شیشه‌های رنگی در طراحی این اجازه را می‌دهند که با استفاده از نورهای طبیعی و مصنوعی، بتوانیم در بازه‌های مختلف زمانی رنگ‌های متفاوتی در محیط داشته باشیم. شیشه‌های رنگی در معماری ایرانی جایگاه قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند و علاوه در بناهای مشهور در سایر ساختمانها نیز استفاده می‌شده‌اند. اما متأسفانه در معماری امروزی، شیشه‌های رنگی تقریباً بدون استفاده مانده‌اند و در کمتر پروژه‌ای از آن‌ها استفاده می‌شود. این در حالی ست که استفاده از شیشه‌های رنگی علاوه بر زیبایی، اثرات روانشناختی قابل ملاحظه‌ای هم دارند. در این زمینه می‌توان یکی از شاه نشین‌های خانه طباطبایی‌ها در کاشان را مثال زد که استفاده از شیشه‌های رنگی در پنجره باعث شده است که در بازه‌های متفاوت و با تغییر زاویه خورشید یکی از رنگ‌های پنجره، رنگ غالب اتاق باشد. به عنوان مثال در هنگام ظهر رنگ غالب قرمز است که سبب افزایش اشتها می‌شود. در بعد از ظهر رنگ بنفش غالب می‌شود که سبب فراری دادن حشرات از اتاق می‌شود (به علت اینکه حشرات چشم مرکب دارند) و بدین ترتیب حشرات مانع استراحت بعد از ظهر ساکنین نمی‌شدند. از دیگر نتایج مثبت شیشه‌های رنگی می‌توان به ایجاد احساس آرامش و رفع تنش‌های محیطی اشاره کرد. امروزه با پیشرفت تکنولوژی علاوه بر طرح‌های سنتی، می‌توان به شکلهای دیگری نیز از شیشه‌های رنگی استفاده کرد.

دلیل استفاده از شیشه‌های رنگی در خانه‌های کویری چیست؟
تابش نور خورشید به این شیشه‌ها سبب می‌شود که فضای داخلی تحت تأثیر رنگ شیشه‌ها و بازی نور و رنگ، در هر ساعت از روز تغییر کند و فضا را از یکنواختی خارج کند. به عبارتی سبب ایجاد تنوع در محیط می‌شود. شیشه‌های رنگی در معماری ایران جایگاهی ویژه دارند و برای ما یادآور دوره‌ای خاص در معماری ایران هستند اما دلیل استفاده از این شیشه‌های رنگی در خانه‌های کویری چیست؟

به گزارش پارس توریسم، استفاده از شیشه‌های رنگی بیشتر در مناطق کویری ایران دیده می‌شود. مناطقی که شدت نور در آنجا، زیاد و به دلایل اقلیمی، تنوع رنگی در طبیعت بسیار کم است.

استفاده از بازتاب‌های زیبای شیشه‌های رنگی محصور شده در قاب‌های مشبک و در نهایت تبدیل آن به بازی نور و رنگ جلوه‌ای بی‌مثال از دنیایی فرازمینی را به ارمغان می‌آورد.

معمار ایرانی، با خلاقیت و دانش خود این تکنیک رنگ‌نگاری را از ملل دیگر وام گرفته و با فرهنگ مردم خود درآمیخته و رنگین کمانی از رنگ خلق کرده است.

هدف از خلق این همه زیبایی توسط معمار ایرانی، تنها جهت ارائه یک اثر زیبا نبوده، بلکه علاوه بر زیبایی، رعایت اصول مردم‌واری و پرهیز از بیهودگی – که یکی از اصول اولیه معماری ایرانی است- بوده است.

اصل مردم واری، توجه به نیازها و روش زندگی مردمان است که اساس کار معماری در ایران بوده و پرهیز از بیهودگی اصلی است که در معماری ایران به آن توجه شده و معماران همواره تلاش می‌کردند که کار بیهوده در ساختمان‌سازی نکنند و از اسراف پرهیز می‌کردند.

شیشه رنگی در قاب پنجره مشبک نشانده می‌شود از آن جهت که پنجره‌های مشبک، شدت نور را در اوقات و فصول مختلف سال تعدیل می‌کند؛ به طوری که شدت نور را در ساعاتی که نور خیلی شدید است، پخش می‌کند و با استفاده از شیشه‌های رنگی نشانده شده در این قاب‌های چوبی، حریم امنی برای اهالی در مقابل شدت نور و گرما فراهم می‌شود.
به‌علاوه یکی از اهداف معمار هنگام به کارگیری شیشه رنگی در مناطق کویری، دور کردن خزندگان از حریم امن زندگی است. کویرنشینان معتقدند که شیشه‌های رنگی خزندگان را فراری می‌دهند.

تابش نور خورشید به این شیشه‌ها سبب می‌شود که فضای داخلی تحت تأثیر رنگ شیشه‌ها و بازی نور و رنگ، در هر ساعت از روز تغییر کند و فضا را از یکنواختی خارج کند. به عبارتی سبب ایجاد تنوع در محیط می‌شود.

امروزه، با مدرن شدن زندگی، استفاده از شیشه‌های رنگی در جوامع مختلف، کاربردهای گوناگونی دارد. از جمله به کارگیری آن‌ها در تبلیغات محصولات، طراحی فضا و…

شیشه‌های رنگی و بازتاب‌های زیبای آن در دنیای مدرن
شیشه‌های رنگی که زمانی در معماری ملل مختلف از جمله ایران نماد سبک و زندگی در دوره‌ای خاص بود، امروزه به نوع دیگری خود را در زندگی مدرن وارد کرده است.

در قرن نوزدهم میلادی، شیشه‌های رنگی در بناهای معماری برخی از کشورهای اروپا، آفریقا و آسیا استفاده می‌شد و امروزه با بهره‌گیری از تکنولوژی، پدیده‌ای قابل تأمل در تبلیغات فروشگاه‌ها و عرضه محصولات صنعتی ارائه می‌شود.

برای دست یافتن به جلوه‌های بصری زیبا، با استفاده از لامپ‌های LED در شیشه‌های دوجداره، بازتاب‌های زیبایی از رنگ‌های بیشماری را در معرض دید بینندگان قرار می‌دهند.

برای دست یافتن به فضایی متنوع در اماکنی نظیر مترو، فرودگاه و اماکن عمومی دیگر، با استفاده از شیشه‌های رنگی جلوه‌های بصری زیبایی خلق می‌شود.

از شیشه‌های رنگی در طراحی داخلی بناها نیز استفاده می‌شود و طراح با استفاده از شیشه‌های رنگی جهت جدا کردن دو فضا (پارتیشن) از جنبهٔ کاربردی و زیبایی این شیشه‌ها بهره گرفته است و محیطی مفرح ایجاد می‌کند.

رس در فارسی به چم (معنای) گشاده لوز روس و اروس است. در اروپا به این گونه درها گیوتین می‌گویند. استاد پیرنیا واژه ارسی را پارسی می‌داند برابر گشاده و باز؛ ولی در فرهنگ‌ها ارسی را یک واژه روسی دانسته‌اند «ار» پیشوندی است برابر بالا رفتن که در برخی واژه‌های دیگر مانند ارچین دیده می‌شود و «سی» برابر پرتو و چشمه که در گویش‌های نیمروزی (جنوبی) ایران روایی است. ارسی گونه‌ای پنجره چوبی و شبکه دار کشویی است که با بالا و پایین رفتن باز و بسته می‌شود. بلندای آن از کف تا آسمانه است. این در _پنجره گاه به میانسرا باز می‌شود و گاه میان دو تالار جای می‌گیرد تا به هنگام نیاز باز شود و یک تالار بزرگ بدست آید. کاربرد ارسی در مهرازی ایران به گونه یک بازشوی بنیادی پیشینه‌ای بسیار کهن دارد. نمونه‌های زیبای ان در همه جای ایران دیده می‌شود. لت ارسی‌ها معمولاً فرد است. ارسی یک لتی در بالا خانه‌های گوشوار یا راهروهای طبقه اول ساختمان که معمولاً در نقاط سردسیر به ورت در است دیده می‌شوند. هر ارسی از بخش‌های زیر ساخته شده است:باهو یا وادار:بخش ایستاده چهار چوب آن. کلاه:تیر ترازی (افقی) میان بخش پایاوجنبان آن. تنک:شبکه درون درک‌های آن. چفته ریزه:چفتی که درک‌ها را پایا نگه می‌دارد. درک یا لنگه:که مانند کشو بالا و پایین می‌رود بخش زیرین به بلندای 30 تا 50 سانتی‌متر از کف که مانند جان پناه است و پایاست. بخش بالای آن که نیم پرهون (نیم دایره) یا سه پهلو است و پایاست. کارکرد سطح مشبک پنجره‌های ارسی تأمین نور فضای درونی در معرض دید قرار دادن فضای بیرونی کاهش شدت تابش نور آفتاب و گرما ایجاد زیبایی در نمای ساختمان حفظ حریم و محرویت فضای بیرون دور کردن حشرات مزاحم (شیشه‌های رنگی پنجره‌های ارسی با ایجاد نورهای رنگارنگ باعث دور شدن و خارج شدن حشرات مزاحم از فضای بیرونی اتاغ‌های دارای پنجره‌های ارسی می‌شوند) اثرات و دلایل استفاده از پنجره‌های ارسی الف-نور :این نوع پنجره‌ها باعث می‌شوند نور خورشید به اندازه کافی وارد فضای اتاغ شود نه کمتر نه بیشتر ب-روانشناسی رنگ‌ها:از نظر روان‌شناسی رنگ خای مختلف این شیشه‌ها و ایجاد نورهای هم رنگشان بر روی انسان تأثیرات مختلفی می‌گزارد که هر رنگ کنار رنگ دیگر شدت این تأثیر را خنثی می‌کند و مقدار مناسب آن را تنظیم و تعدیل می‌کند. بیشتر رنگ‌های استفاده شده در شیشه‌های ارسی رنگ‌های لاجوردی قرمز سبز و زرد هستند و هر کدام به تنهایی یک تأثیر روانشناختی مجزای دارند. ج-زیبایی: سطح پنجره‌های ارسی را با استفاده از انواع نقش‌های گوناگون گره سازی و با شیشه‌های رنگین و ساده می‌آراستند و ترکیب‌های بدیعی پدیدمی‌آورند و بدین صورت هماهنگی بین این شبکه‌های هندسی و نورهای رنگی باعث ایجاد زیبایی دلپذیری می‌شود. د-نقش هندسی در ارسی: ناپسند دانستن تقلید از نقش‌ها و صورت‌های انسانی و حیوانی در نقاشی و سایر هنرهای تصویری و تجسمی به تدریج موجب شد که تقلید از طبیعت در فرهنگ بسیاری از هنرهای اسلامی چندان مورد توجه قرار نگیرد و جایگاه والایی نیابد. به همین جهت هنرمندان به ترکیب‌های هندسی و انتزاعی توجه بسیار کردند. و-محرمیت: پنجره‌های ارسی همچنین باعث محدود کردن دید از بیرون به درون خانه و ایجاد محرمیت می‌شود ه-خواص صوتی:اگر قطعات یک گره نسبت به هم زوایای مختلف یا متعدد پیدا کند جابجایی صوتی ایجاد می‌کند در این جابجایی تابع قوانین علم آکوستیک است. فرم‌های شش وجهی نیز دارای خواص صوتی هستند از کاربرد صوتی شش وجهی در طبیعت می‌توان کندوی زنبور عسل را مثال آورد که دقیقاً عمل انتقال صوت یا رزونانس را انجام می‌دهد.

⇩
〔دیدن منابع مطالب〕