کاشی به قطعه سنگی مصنوعی گفته میشود که طول و عرض آن مختلف بوده و ضخامت آن چند میلیمتر است، و یک روی آن دارای سطحی شیشهای بوده و کاملاًّ صاف و صیقلی میباشد. کاشی محصولات سفالین و سرامیکی است که در ساختمان کاربرد و اهمیت ویژهای دارد مانند حمامها، توالتها، آشپزخانهها و آب ریزگاههای عمومی و غیره. کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان و همچنین برای بهداشت و عایق رطوبت به کار میرود.
واژه کاشی از نام شهر کاشان اقتباس شده که از اوایل دوران اسلامی به عنوان مرکز صنعت سفال سازی مشهور بود.
مواد تشکیل دهنده
یک قطعه کاشی از دو قسمت تشکیل شدهاست:
1- قطعه سفالی که قسمت اصلی و استخوانبندی کاشی را تشکیل میدهد.
2- لعاب روی آن که مادهای است شیشهای و قسمت رویی آن را تشکیل میدهد.
یکی از مهمترین عوامل در صنعت کاشی سازی آن است که این دو ماده را طوری انتخاب کنند که ضریب انبساط آنها مساوی باشد.[
مراحل تهیه کاشی
نخستین مرحله انتخاب و آمادهسازی مصالح آن میباشد. مصالح کاشی سازی خاک رسی است که 20 تا 25 درصد آن سلیس میباشد. نخست مواد اضافی و زائد و دانههای سنگ را از داخل آن جدا میکنند، بعد از شستشو و جدا کردن دانههای اضافی و یکنواخت نمودن خاک آن را هوا میدهند، بعد آن را آسیاب میکنند تا به گرد یکنواختی تبدیل گردد. هر قدر خاک رس تهیه شده مرغوبتر باشد در بعمل اوردن خاک آن دقت بیشتری میشود. بعد فوراً آنرا با تسمه نقاله برای مراحل بعدی به سالنهای دیگر منتقل میکنند.
ساختن گل :منظور از ساختن گل مخلوط کردن مصالح تهیه شده با آب است تا بدینوسیله خاصیت پلاستیسیته در مخلوط ظاهر شده و امکان شکل دادن به آن میسر گردد. هنگام مخلوط شدن آب با خاک دقت میشود تا تمام ذرات خاک رس در مجاورت آب قرار گیرند. برای جلوگیری از تغییرحجم و پیچیدن قطعه در هنگام پختن مقداری سنگ چخماق آسیاب شده به آن اضافه میکنند. برای جلوگیری از ایجاد رنگ قهوهای تند که ممکن است در اثر وجود اکسیدهای آهن در خاک رس بعد از پخته شدن باشد حدود نیم درصد اکسید کرم به آن اضافه مینمایند.
قالب گیری: پس ازتائید گل بوسیله آزمایشگاه از لحاظ نوع مصالح و پراکندگی، گل را قالب گیری میکنند. برای تهیه کاشی مرغوب قالب گیری در خلأ انجام میگیرد. این عمل باعث توپر شدن و مقاومت بیشتر میشود. شکل دادن اغلب به وسیله فشار و پرس صورت میگیرد، صفحات پرس باید دارای ویژگیهایی باشند که مانع چسبیدن خاک به صفحات پرس گردد. مقدار آب موجود در گل باید به حدی باشد که به گل آن مقدار پلاستیسیته را بدهد که گل به راحتی در قالب شکل گرفته و جسمی تو پر به دست بیاید، همچنین مقدار آب طوری باشد که پس از پرس کاری و خارج شدن قطعه از قالب در اثر وزن خود تغییر شکل ندهد.
خشک کردن: اگر قطعه به خوبی خشک نشود یا به سرعت خشک شود ترک میخورد یا میپیچد و یا تغییر حجم میدهد. اگر قطعه پس از خروج از پرس کاری با حرارت خشک کنند و یا در معرض هوای خشک و گرم قرار دهند سطح خارجی آن به سرعت خشک شده. برای خشک کردن قطعات مرغوب از تونل هوای گرم استفاده مینمایند. برای جلوگیری از ترک برداشتن و چروک شدن و پیچش سطحی هوای ابتدای تونل کاملاً مانند هوای خارج است. در وسط تونل حرارت به حداکثر لازم میرسد و در این مرحله کلیه آب فیزیکی قطعه متصاعد شده و قطعه کاملاً خشک میگردد. در تمام طول تونل رطوبت و حرارت داخل تونل اندازهگیری میشود.
پختن کاشی: کاشی در دو نوبت پخته میشود، بار اول قطعه سفالی را پس از خشک شدن به کوره پخت میبرند و اغلب از کورههای تونلی استفاده میشود. ابتدا حرارت را به تدریج تا 100 درجه سانتیگراد میرسانند تا آب فیزیکی قطعه متصاعد گرددو به تدریج حرارت کوره بالا میبرند و حدود 250 درجه سانتیگراد کلیه رطوبت آن تبخیر میشود و در حرارت 450 الی 600 درجه آب شیمیایی آن تبخیر میگردد و در حرارت 800 درجه تمام مواد الی خاک رس از بین رفته و قطعه به مرحله شیشهای شدن میرسد.
لعاب دادن روی کاشی: پس از اینکه اولین مرحله پخت به اتمام رسید و قبل از آنکه قطعه کاملاً پخته شده و به مرحله شیشهای شدن برسد قطعه را از کوره خارج مینمایندو روی آن لعاب میپاشند. اگر کاشی گل دار باشد قبل از لعاب پاشیدن گلهای مخصوص که از جنس لعاب بوده روی قطعه میچسبانند بعد روی آن لعاب میپاشند سپس قطعات لعاب کاری شده را روی واگنهای مخصوص چیده و دوباره به کوره میبرند و مرحله دوم پخت را انجام میدهند. لعاب روی سفال در اثر حرارت جاری شده و توی سوراخهای قطعه سفالی نفوذ کرده و با آن یکپارچه میشود. سپس کاشیها درجه بندی میشوند و بعد از بسته بندی به بازار عرضه میشوند .
انواع کاشی
کاشی بدنه:جهت نصب در دیواربا لعابی براق و استقامت کمتر نسبت به کاشی کف.متنوع در سایز و طرح.
کاشی کف : یا به اصلاح عامیانه در ایران که به آن سرامیک میگویند.مقاومتر و مستحکمتر از لحاظ بدنه و لعاب نسبت به کاشی بدنه.
کاشی سه بعدی: نسل جدیدی از کاشی که با استفاده از بروزترین تکلولوژی چاپ و بهره گیری از خطای چشم، زیبایی و جلوهای خاص به صنعت کاشی و سرامیک داده است.
کاشی پرسلانی: نسل سوم صنعت کاشی و سرامیک کاشی پرسلانی نامیده میشود. که در صفحه جداگانه توضیح داده شده است.
سرامیک پرسلان لعاب پولیش
تاریخچه در ایران
کشور ایران با تاریخ و تمدن کهن در هنر و صنعت و برخورداری از ذخایر متنابهی از مواد اولیه از دیر باز با عنوان بستری مناسب برای صنعت کاشی و سرامیک مطرح بودهاست. تولید کاشی سرامیکی در این سرزمین از مراحل بسیار اولیه و با روشهای ابتدایی از حدود 1250 سال قبل از میلاد مسیح با تولید انواع آجرهای لعابدار، کاشیهای تزیینی و مینا آغاز شدهاست.
کاربرد کاشی
کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان (بویژه در اماکن مذهبی) و همچنین برای بهداشت و عایق رطوبت به کار میرود. کاشی دارای ابعاد و اندازههای گوناگون میباشد بطوریکه کاشی کف و دیواری را در ابعاد 2×2 و 1×2 تا 50×50، 40/80 و 30*90 سانتیمتر تولید میکنند که با رنگهای گوناگون میتواند یک نقاشی را در محل نصب نیز نشان دهد. کیفیت کاشی باید به نحوی باشد که تغییرات ناگهانی درجه حرارت از 100 تا 20 درجه سانتیگراد را به خوبی تحمل کرده و هیچگونه آثار ترک در بدنه و یا لعاب آن ظاهر نشود. کاشی دیواری را برای حفظ بهداشت و رطوبت در آشپزخانه، محیطهای بهداشتی، حمام و دستشویی استفاده میکنند. کاشی کف را نیز به علت ضد سایش بودن و مقاومت حرارتی و الکتریکی بالا در آشپزخانهها، حمامها، آزمایشگاهها، رختشویخانهها و کارخانجات شیمیایی به کار میبرند همچنین کاشی باید دارای ابعاد صاف و گوشههای تیز باشد.
استاد علی پنجه پور از مشهورترین اساتید کاشی کاری ایران است.
⇩
〔دیدن منابع مطالب〕
مجله دانستنیهای هنر
