در دنیای امروز کالاها به دلایل مختلف به منظور کاربرد در صنایع مختلف تقسیم بندی می‌شوند. مثلا از لحاظ تغذیه، کالاها به دو دسته خوراکی و غیرخوراکی تقسیم می‌شوند، از نظر یک متخصص علم شیمی‌کالاها به سه دسته کالاهای معدنی، نباتی و مصنوعی تقسیم بندی می‌شوند و یا می‌توان آنها را به دو گروه کلی کالاهای مایع و جامد گروه بندی نمود. آنچه در زمینه انواع مختلف کالا، لازم به یادآوری است این است که هر گروه و صنفی، کالاها را بسته به نیاز و حرفه شغلی خود به طبقات اصلی و فرعی تقسیم کرده از آنها استفاده نموده و یا فقط آنها را حمل می‌نماید.
در دنیای حمل و نقل دریایی از آنجا که مسئله جابجایی مقادیر زیادی کالا بر پایه وزن و حجم از یک نقطه به نقطه دیگر مورد نظر است، کالاها را برحسب شرایط و امکانات مورد نیاز برای حمل و نقل دراز مدت دریایی تقسیم بندی می‌نمایند. برای اینکه حمل و نقل دریایی اقتصادی و مقرون به صرفه باشد، کشتی ها که عامل مهم دیگری پس از کالاها می‌باشند، باید طوری ساخته شوند که بتوانند مقادیر وسیعی از یک یا چند نوع کالا را در یک یا چند انبار خود جای دهند.
با توجه به شرح مختصر فوق می‌توان دریافت که انواع کالاها در حمل و نقل دریایی بیشتر بر حسب وسایل حمل و نگهداری نظیر کشتی و تسهیلات و امکانات مورد نیاز برای نگهداری و جابجایی آنها در بنادر طبقه بندی می‌شوند. مقدار بار حمل شده در حمل و نقل دریایی با معیار dwt در نظر گرفته می‌شود که این معیار بیانگر مقدار باری است که یک کشتی خالی بارگیری می‌نماید، به صورتی که از محدوده عملکردی تعریف شده برای آن تجاوز نکند. این محدوده با خط بار که تعیین کننده بیشترین مقدار فرورفتگی کشتی در آب است بیان می‌گردد. در ادامه این مقاله کالاهایی که توسط سیستم حمل و نقل دریایی جابجا می‌شوند را معرفی خواهیم کرد.
.
کالای فله
کالای فله به آن دسته از کالاها گفته می‌شود که به طور بسته بندی نشده، حمل و نقل می‌شوند. این کالاها دارای انواع مختلفی بوده به شکل سیال، مایع و جامد و در اشکال مختلف، ریز و درشت یا به صورت پودر وجود ندارد. عموما برای تخلیه و بارگیری و نگهداری کالای فله تجهیزات و تسهیلات ویژه ای به کار می‌رود. به طور مشخص می‌توان مواد فله را به دو طبقه فله خشک و فله مایع تقسیم نمود.
۱- مواد فله خشک
این مواد عمدتا به شرح زیر می‌باشند :
– مواد فله خشک دانه ای مانند گندم، جو، ذرت، سویا، برنج، شکر و غیره.
– مواد فله خشک پودری نظیر مواد معدنی یا کارخانه ای، مانند انواع مختلف خاک رس و یا پودر آلومینیوم و سیمان.
– مواد فله خشک کلوخی نظیر انواع مختلف سنگ های معدنی و فلزی که به صورت ریز و درشت حمل می‌گردند.
نکات عمده زیر را در ارتباط با بارچینی و حمل و نقل دریایی کالاهای فله خشک باید درنظر گرفت :
توزیع نادرست وزنی مواد فله، منجر به آسیب ساختمانی به کشتی و نامتعادل شدن آن در دریا می‌گردد. باید توجه داشت که ارتفاع کالاهای بارگیری شده و توزیع صحیح آنها در انبار کشتی، دارای قواعد و مقررات خاصی است. همچنین خطر انفجار ناگهانی در بعضی از انواع مواد فله خشک وجود دارد. در هنگام حمل هر نوع از این مواد باید به دستورالعمل های ملی و بین المللی توصیه شده در مورد شرایط نگهداری آنها کاملا توجه شود.
۲- مواد فله مایع
این نوع مواد شامل آن دسته از تولیدات مواد خام مایع می‌گردد که به وسیله کشتی های ویژه ای حمل و نقل می‌شوند. مواد فله مایع خود به چهار دسته تقسیم می‌شوند :
- نفت خام
این ماده بخش عظیمی‌از تجارت جهانی دریایی را به خود اختصاص می‌دهد و عموما به وسیله کشتی های غول پیکر با ظرفیت بیش از یکصدهزار تن حمل و نقل می‌شود.
- تولیدات تصفیه شده نفت
در مراحل مختلف پالایش نفت خام، مشتقات متفاوتی نظیر انواع بنزین، گازوئیل، نفت سفید، روغن و غیره، به دست می‌آید.
- مواد خوراکی فله مایع
مواد فله مایع از تصفیه مواد فله دانه ای خشک در کارخانجات تولید می‌شوند و امروزه در بین بعضی بنادر در ابعاد وسیعی حمل و نقل می‌گردند. از جمله این مواد، روغن نباتی خام و یا تصفیه شده است.
- مواد گازی مایع شده
با کشف نفت و گاز که موجب انقلاب عظیمی‌در صنعت و تجارت دنیا گردید، استفاده از گاز نیز موارد گوناگونی پیدا نمود. ولی در آغاز، استفاده از آن به حد نفت و یا مشتقات آن نرسید. در ابتدا مصرف گاز فقط در مناطق نفت خیز، آن هم به وسیله خطوط لوله ممکن بود. ولی با پیشرفت علم، فن آوری تبدیل گاز به مایع با انجماد در تحت فشار، انقلاب دیگری را در صنعت و بخش حمل و نقل دریایی به وجود آورد. از انواع مختلف گاز مایع که امروزه به وسیله کشتی های عظیم حمل می‌کردند، می‌توان از گازهای مایع پروپان، متان، اتان و غیره نام برد.
.
کالای نیمه فله یا عمومی
کالای نیم فله یا عمومی‌به کالایی گفته می‌شود که با استفاده از پوشش یا محفظه هایی بسته بندی شده باشد. قبل از رایج شدن استفاده از کانتینر در حمل و نقل دریایی، استفاده از این نوع کالا از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نبود. در سال ۲۰۰۰ میلادی حدود ۷۲/۶ درصد از کالای حمل شده توسط سیستم حمل، کالای فله بوده است. ولی با گذشت زمان سهم کالای نیم فله در حال افزایش است.
دلیل اصلی این مسئله استفاده روز افزون از کانتینر در حمل و نقل دریایی است. با این وجود تلاش هایی برای حمل و نقل ترکیبی این کالاها نیز مطرح می‌گردد. به عنوان مثال امکان حمل و نقل کالای دانه ای و نفت در یک شناور وجود دارد. میزان حمل و نقل کالا توسط کانتینر از مقدار ۲۳ درصد در سال ۱۹۸۰ میلادی به ۵۰ درصد در سال ۱۹۹۵ میلادی رسیده است.
.
تفاوت کالای فله و کالای عمومی
تفاوت بین کالای فله و عمومی‌به جنس کالا بستگی ندارد بلکه مربوط به نوع بسته بندی آن است. برای نمونه حمل ۳۰ دستگاه خودرو به وسیله یک کشتی خط پیما، کالای عمومی‌محسوب می‌شود. در حالی که به یک محموله شامل ۳۰۰۰ دستگاه خودرو که با یک کشتی خودروبر حمل شود کالای فله گفته می‌شود. بسیاری از کالاها مانند فرآورده های فلزی یا سنگ ممکن است در هر یک از این دو رده جای گیرند. هنگامی‌که جریان یک کالا آغاز می‌شود، در ابتدا ممکن است به صورت کالای عمومی‌باشد ولی رفته رفته رشد یافته و آنقدر افزایش می‌یابد که بدون بسته بندی همه یک کشتی را پر می‌کند که در این حالت دیگر کالای فله انگاشته می‌شود.
ناممکن بودن تشخیص اختلاف بین کالای فله و کالای عمومی‌از روی جنس کالا برای اقتصاددانان بسیار ناخوشایند است، زیرا داده های بازرگانی دریایی تقریبا از آمار و جنس کالا، گردآوری شده و معمولا اطلاعات بسیار کمی‌در رابطه با اندازه کل محموله وجود دارد.
.
کالاهای متفرقه
این دسته از کالاها و تولیدات شامل گروه کثیری از انواع مختلف می‌شود که عموما از کارخانه ای و یا از محصولات کشاورزی هستند. تنوع در نوع بسته بندی و اندازه این کالاها زیاد بوده و حجم زیادی از کالاهای معمول در حمل و نقل دریایی را تشکیل می‌دهند. انواع مختلف قوطی های کنسرو، کمپوت، شیر، نوشیدنی، لوازم برقی و الکتریکی خرد و ریز، ماشین آلات صنعتی کوچک و غیره …، از جمله این نوع کالاها محسوب می‌شوند. تخلیه و بارگیری این قبیل کالاها عموما به علت خرد و ریز بودن دارای سرعت عمل کمتری است و نیازمند صف بندی و مهارسازی بسیار دقیق و حساب شده، برای حمل در دریا است.
.
آهن آلات
امروزه محصولات کارخانه های تولید آهن و فولاد در ابعاد وسیعی بین کشورهای صنعتی و در حال توسعه مبادله می‌شوند. انواع مختلف کالاهای آهنی را می‌توان به صورت ورق آهن، لوله، تیرآهن، میلگرد، شمش و غیره در هنگام تخلیه و بارگیری در بنادر مشاهده کرد.
بعضی از انواع این قبیل کالاها در هنگام حرکت کشتی، قابلیت غلتیدن دارند و هنگام بارگیری آنها باید به موارد ایمنی مهاربندی توجه خاصی داشت. مانند آهن آلات که غالبا باید در انبارهای تحتانی کشتی ها صف بندی گردند.
.
دام زنده
حمل و نقل انواع مختلف دام های زنده نظیر گوسفند، گاو و اسب، امروزه در ابعاد وسیع بین کشورها از جمله استرالیا و سایر مناطق دنیا رواج دارد. دام های زنده عموما یا در کشتی های ویژه حمل دام و یا در کانتینرهای مخصوص احشام، حمل می‌شوند. در این نوع کشتی ها به اندازه مصرف ده ها هزار رأس دام، آب و علوفه مناسب در طول سفر و مدت توقف در کنار اسکله تامین می‌شود و برای جلوگیری از تلف شدن دام ها مسایل بهداشت، قرنطینه و دامپزشکی در سطح مطلوبی رعایت می‌گردد.
از طرف دیگر مسایلی از قبیل تهویه مطلوب، آغل تمیز و تامین نور مناسب و جلوگیری از افزایش یا کاهش درجه حرارت و همچنین مسئله دفع فضولات از جمله نکات حایز اهمیت دیگری هستند که در مورد این نوع کالاهای حساس، شدیدا رعایت می‌گردند.
.
کالاهای یخچالی و منجمد
با توجه به این که بعضی از کشورهای جهان دارای مازاد مواد گوشتی قرمز، سفید و یا میوه و سبزیجات هستند، این نوع کالاها نیز با فراهم شدن دستگاه ها و ماشین آلات خنک، سرد و یا منجمد کننده در ابعاد وسیعی داد و ستد می‌شوند و حجم اینگونه مبادلات نیز پیوسته در حال افزایش است. این قبیل کالاها اصولا در کشتی های ویژه حمل و نقل مواد منجمد و یخچالی و یا در کانتینرهای مخصوص مواد یخچالی و منجمد حمل می‌شوند.
این نوع کالاها را از نقطه نظر درجه حرارت مورد نیاز، در زمان حمل و نقل و نگهداری در انبار حمل بنادر می‌توان به سه طبقه تقسیم نمود:
۱- کالاهای یخچالی
این قبیل کالاها معمولا در درجه حرارت های بین ۲- تا ۱۳+ درجه سانتی گراد نگهداری می‌شوند. از نمونه های این نوع کالاها می‌توان از پیاز، سیب زمینی، فلفل سبز، کرفس، یا میوه هایی مانند سیب، زردآلو، موز، پرتقال، انبه، انواع مختلف پنیر یا تخم مرغ، انواع مختلف آب میوه و یا برخی از فیلم های عکاسی نام برد.
۲- کالاهای یخ زده
این قبیل کالاها که غالبا خوراکی هستند، در درجه حرارت های بین ۷- تا ۱۵- درجه سانتی گراد منجمد و حمل می‌گردند و ممکن است به صورت جامد و یا مایع باشند. بعضی از انواع این کالاها عبارتند از ماهی های غیرشور، گوشت و کره.
۳- کالاهای منجمد شده
بعضی از کالاها برای جلوگیری از فاسد شدن و تقلیل کیفیت نیازمند درجه انجماد بسیار پایین می‌باشند. دامنه انجماد این قبیل کالاها بین ۱۸- تا ۳۰- درجه سانتی گراد است. بعضی از انواع میوه و سبزیجات در این طبقه بندی قرار دارند.
انواع خودرو
امروزه با توجه به افزایش روزافزون استفاده از ماشین آلات سواری، بارکش، مسافری و سوختی در تمام کشورهای جهان، در بسیاری از کشورها، این اقلام کالاها توسط کشتی های رو ـ رو که اختصاصا به همین منظور ساخته شده اند، تجارت و حمل می‌شوند.
اگر این کالاها در کشتی های معمولی حمل شوند در انبارهای تحتانی صف بندی شده، با دقت فراوان گذاشت و برداشت و از زوایای مختلف مهار می‌گردند.
کالاهای خطرناک
حمل و نقل دریایی این قبیل کالاها در ۱۰۰ سال گذشته به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته و امروزه شامل صدها نوع با خصوصیات متفاوت می‌باشند. کالاهای خطرناک به سه شکل جامد، مایع و گاز حمل و نقل شده و به ۹ طبقه اصلی تقسیم می‌گردند.
هر فرستنده بار در موقع ارسال این کالاها باید دقیقا نام فنی و مشخصات کالاها را بر حسب مقررات ملی و بین المللی محل بارگیری به کشتی اعلام نماید. این کالاها از سیستم بسته بندی، صف بندی و جداسازی (تفکیک کالاهای خطرناک از یکدیگر) خاص خود، پیروی می‌نمایند. دستورالعمل های بسیاری در مورد هر طبقه و نوع خاص از یک کالای خطرناک در رابطه با نحوه صف بندی، شرایط اضطراری و آتش سوزی، به وسیله سازمان بین المللی دریانوردی تدوین گردیده که به نام “مجموعه قوانین آی. ام. دی. جی کد” یا کتاب های آبی شهرت دارند و وجود این کتاب ها در تمام کشتی های باری و نفتی و بنادر نفتی و بازرگانی الزامی‌است.
این کالاها عموما دارای ماهیت شیمیایی بوده و بسته بندی های آنها باید به علائم و برچسب های خاص منقوش و مزین باشد. کالاهای خطرناک نباید در بنادر مسافری حمل و نقل شوند و دستورالعمل های خاصی برای جابجایی و نگهداری آنها در بنادر به وسیله سازمان بین المللی دریانوردی تدوین و عرضه شده است.
.
الوارها و تولیدات چربی
این قبیل کالاها به صورت های مختلف نظیر الوارهای بلند (مانند تیرهای برق)، ورق های چوبی بسته بندی شده و غیره وجود داشته و حمل و نقل می‌شوند. این کالاها عموما بر روی عرشه کشتی بارگیری و ردیف بندی می‌شوند و همچنین در کشتی های معمولی و هم در کشتی های ویژه حمل و نقل الوارهای چوبی، حمل می‌شوند. در زمینه ایمنی، خدمه و کشتی دارای قوانین خاصی می‌باشند که در هنگام دریانوردی باید رعایت شوند. مهاربندی کالاهای الواری روی عرشه کشتی باید با لوازم خاص و قابل تنظیم سیمی‌و فولادی انجام شود، تا در اثر پیچش ها و خمش های کشتی در زمان دریانوردی یا طوفان و مواقع ضروری دیگر، بتوان آنها را محکم کرده، از حوادث و سوانح ممکن جلوگیری نمود.
از آنجا که الوار و تولیدات چوبی مثل کالاهای خطرناک و حیوانات زنده از نوع کالاهای عرشه ای محسوب می‌شوند، در بسیاری از کشورها قوانین و مقررات خاصی برای حمل و نقل آنها وضع گردیده است. توصیه نامه بین المللی موجود در مورد این کالاها اصول ایمنی زیر را چنین مطرح می‌نماید:
– عدم بارگیری کالاهای الواری و چوبی بیش از حد در روی عرشه.
– چون این نوع کالاها رطوبت جذب می‌کنند و به تدریج در حین دریانوردی سنگین تر می‌شوند، ممکن است تعادل کشتی را به مخاطره اندازند؛ از این رو باید این موارد در نظر گرفته شوند.
– در موقع حمل عرشه ای کالاهای چوبی و الوار باید به خاطر داشت که در هنگام دریانوردی کشتی به تدریج سوخت مصرف می‌کند و قسمت های تحتانی آن کم کم سبک تر شده و در کشتی عدم تعادل پدید می‌آید.
– حمل عرشه ای این قبیل کالاها نباید مانعی برای تجهیزات کشتی، به خصوص تجهیزات ایمنی ایجاد کند.
– این قبیل کالاها باید طوری بر روی عرشه کشتی مهار شوند که در مواقع احساس خطر جدی برای کشتی و کارکنان آن، بتوان در اسرع وقت آنها را به دریا ریخت.
.
منابع:
.https://www.tinn.ir
مجله بازرگانی و ترخیص کالا
