⇠ ساز کوزک، سازی است خود صدا و عموما از جنس سفال که با ضربه مستقیم انگشتان دست نواخته میشود. همانطور که از نام این ساز پیداست این ساز با کوزه (سفال) نواخته میشود. ساز کوزک با شکلها و شیوههای نواختن گوناگون در استانهای جنوبی و جنوب شرقی ایران دیده میشود. در هرمزگان کوزه را با نام جله میشناسند و نحوه نواختن آن با کوزه سیستان متفاوت است.
⇠ کوزه سیستانی دارای روش ساخت، پخت و همچنین خاک متفاوتی است و معمولاً آن را در کنار سینی گذاشته و مینوازند. بر خلاف تصور، کوزه با وجود سادگی ساختمان دارای صدا دهی و تواناییهای بسیار بالایی در اجرای قطعات و ریتمهای مختلف است. نمونه هایی دیگری از این ساز در فرهنگ آفریقا به خصوص کشور نیجریه موجود است که با نام اودو شناخته میشود.
⇠ اودو در لغت به معنای ظرف سفالین است و همانند کوزه ایرانی در گذشته کاربرد غیر موسیقیایی داشته است و به مرور زمان وارد مناسک خاص موسیقیایی شده است. این ساز که در فرهنگ آفریقایی دارای بار معنوی و اعتقادی نیز هست ، شکل ظاهری آن با همتای ایرانی اش کمی متفاوت است و عموما حفره ای در کنار بدنه دارد. امروزه اودوهای دارای پوست نیز به تولید رسیدهاند و در موسیقی استفاده از آنها بسیار رایج است. نوع دیگری از کوزه با نام گاتام در جنوب هندوستان موجود است.
⇠ گاتام که سازی باستانی در هند به حساب میآید، از اودو و جله بزرگتر است و عموما بدون پوست یا حفره ای در بدنه میباشد. این ساز دارای تکنیکهای پیچیده و زیباست که سورنوریتهی آنرا متفاوت مینماید.سازهای دیگری از این خانواده با اسامی گوناگون موجود است ولی به طور گسترده این سه نوع کوزه بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند.از نوازندگان مطرح این ساز میتوان به استاد فربد یدالهی و استاد بهنام سامانی اشاره کرد. مناطق شناسایی شده این ساز، دهستانهای نزدیک فهرج و نرماشیر است. کوزک در این مناطق با دو اندازه کوچک و بزرگ استفاده میشود که کوزک بزرگ را با دست و کوبه ای قابل انعطاف (در حال حاضر دمپایی ابری) مینوازند. شکل و تکنیک نوازندگی کوزک خصوصاً کوزک کوچک، بسیار جالب است و با سایر کوزه هایی که در مناطق جنوبی ایران نواخته میشود متفاوت است.
⇠ نوازندگان برای تولید صدا، هم از بدنه سفال کوزک و هم دهنه آن (به صورت متراکم کردن هوای داخلی آن) استفاده میکنند. جالب اینکه این کوزک شنوندگان را به یاد صدای طبلای هندی میاندازد.
.
منابع:
.https://dornatrip.net