معرفی انواع سازهای ایرانی

ساز تار

تار متعلق به ساز‌های زهی مضرابی مقید می‌باشد که از پوست ، چوب ، استخوان ، فلز و زه در ساخت آن به کار برده شده است و حدود 95 سانتیمتر طول دارد. برای نواختن با این ابزار موسیقی نوازنده در حالت نشسته تار را به شکل افقی روی ران پای خود قرار داده و با مضرابی که در دستش وجود دارد شروع به ضربه زدن به سیم‌ها می‌کند.

این تار از 6 سیم فلزی تشکیل شده است که به طور معمول سیم‌های اول و دوم با همدیگر سیم‌های سوم و چهارم با هم کوک شده و در نهایت سیم 5 با سیم‌های اول و دوم هم صدا می‌شود و سیم ششم یک اکتاو بم تر سیم‌های اول و دوم کوک می‌شود.

⇠ ساز تار شامل اجزای زیر می‌باشد:

پوست
کاسه طنینی
سیم گیر
سرپنجه
خرک
گوشی ها
دستان ها
شیطانک
دسته

.

ساز سه تار

سه تار نیز جزو سازهای زهی مضرابی مقید است که در ساخت آن نیز از فلز ، چوب و نخ نایلون یا زه استفاده شده است. باید بدانید پیش از این سه تار را متعلق به خانواده تنبور می‌دانستند اما اکنون به ساز تار نزدیکتر می‌باشد. برای نواختن این ساز نوازنده در حالت نشسته سه تار را روی ران پا قرار داده و سر انگشتان دست چپ را در راستای دسته روی دستانها حرکت می‌دهد.

به خاطر وزن سبکی که سه تار دارد می‌توان به حالت ایستاده نیز آن را نواخت. این ساز دارای چهار سیم فلزی در ضخامت‌های متفاوت می‌باشد شنیده شده است درویشی سه تار نواز به نام مشتاق علی شاه سیم چهارم این ساز را به آن اضافه کرده و نوازندگان نام آشنا سیم چهارم این ساز را به اسم مشتاق می‌شناسند.

نت موسیقی سه تار با کلید سل خط دوم است و ناگفته نماند پهنای معمول صدای سه تار به سه اکتاو نزدیک می‌باشد.

⇠ ساز سه تار نیز اجزای تشکیل دهنده شبیه به تار دارد که به شرح زیر می‌باشد:

دسته
صفه رو
گوشی ها
سین گیر
کاسه طنینی
خرک
سرپنجه
دستان ها
شیطانک

.

ساز سنتور

ساز سنتور سازی از خانواده زهی مضرابی مطلق و به شکل ذوزنقه متساوی الساقین است که از فلز و چوب ساخته شده است. این ساز را به حالت نشسته طوریکه ضلع بزرگ آن مقابل نوازنده و به صورت افقی قرار دارد به وسیله دو مضراب چوبی توسط نوازنده نواخته می‌شود.

از چوب‌های محکمی همچون فوفل و گردو در ساخت این سنتور استفاده می‌شود‌های مختلفی برای سنتور تعریف شده اما به طور رایج سنتور معمولی دارای 9 خرک سل کوک می‌باشد.

72 سیم روی یک سنتور وجود دارد که محل قرار گیری 36 سیم آن به رنگ زرد در گروه‌های چهارتایی روی 9 خرک سمت راست می‌باشد و 36 تیم دیگر آن به رنگ سفید روی 9 خرک سمت چپ در گروه‌های 4 تایی قرار دارند.

این ساز به طور معمول یک نت بیشتر از سه اکتاو وسعت دارد و چنانچه پوزیسیون چهارم مورد استفاده قرار گیرد این پهنا بیشتر هم خواهد شد.سنتور در 3 پوزیسیون 27 صدا دارا است و نت نویسی آن با کلید سل خط دوم میسر است.

از انواع سنتور می‌توان به سنتور لاکوک ، سنتور کروماتیک ، سنتور معمولی سل کوک ، سنتور باس و همچنین سنتور کروماتیک بم اشاره کرد.

⇠ ساز سنتور تشکیل شده است از اجزایی همچون:

صفه رو
شیطانک
سیم گیر
گوشی ها
جعبه صوتی
پل ها
خرک و مفتول روی خرک
کلید کوک

.

ساز بربط

بربط از دیگر آلات موسیقی ایرانی می‌باشد که در زبان عربی آن را عود نامیده اند. این ساز جزو سازهای زهی مضرابی مقید می‌باشد که در ساختش از نایلون یا زه ، چوب و استخوان استفاده شده است.عود از آن دسته سازهای قدیمی و مهم ایران محسوب می‌شود که شامل 10 وتر بوده دو به دو باهم به طور هم صدا کوک می‌شوند.

بربط نزدیک به دو اکتاو وسعت دارد و نکته نویسی آن کلید سل خط دوم و گا‌ها باکلید فا خط چهارم انجام می‌شود.

⇠ از اجزای تشکیل دهنده ساز می‌توان اشاره به لیست زیر کرد:

صفه رو
خرک و سیم گیر
دسته
شیطانک
سرپنجه
پل
گوشی ها

.

ساز نی

جنس این ساز بادی کهن از گیاه نی به طول شش گره و هفت بند می‌باشد به خاطر همین به آن نام نی هفت بند نیز داده‌اند زمانی که این ساز نواخته می‌شود از دهانه آن هوا وارد شده و با انگشت گذاری روی سوراخ‌ها و تغییر فشار هوا صدا‌های متفاوتی ایجاد می‌شود وسعت معمول این ساز معروف تقریبا دو اکتاو و نیم می‌باشد.

وسعت نی چهار منطقه صوتی تقسیم می‌شود که آن چهار منطقه شامل صدای اوج ، صدای بم و بم تر ، صدای غیث و صدای پس غیث می‌باشد کلید سل خط دوم نیز نت نویسی آن را بر عهده دارد.

.

ساز قیچک

یکی دیگر از ساز‌های زهی قیچک میباشد که جزو سازهای آرشه ای مقید می‌باشد و در ساخت آن فلز،چوب و پوست استفاده شده است. طرز نواختن این ساز همانند ساز کمانچه است و در موسیقی نقاط مختلف کشورمان ایران به کار می‌رود . تقریبا دارای 56 سانتی متر طول می‌باشد ، کوک سیم‌های سوم و چهارم قیچک در مقام‌های متفاوت قابل تغییر است و کوک سیم‌های قیچک معمولی به شکل پنجم‌های پایین رونده است .

حدود 2 اکتاو وسعت صوتی آن بوده و به دلیل نداشتن دستان بندی قابلیت اجرا در تمام فواصل موسیقی ملی ایرانی را دارد . نت نویسی قیچک آلتو و معمولی به وسیله کلید سل خط دوم و قیچک باز با کلید فا خط چهارم می‌باشد.

⇠ اجزای اصلی و تشکیل دهنده ساز قیچک:

دسته
پوست
گوشی ها
کاسه
سرپنجه
سیم گیر
شیطانک
خرک

.

ساز قانون

ساز قانون نیز از آن دسته سازهای ایرانی زهی مضرابی مطلق میباشد که به شکل ذوزنقه ای قائم الزاویه است که به وسیله پوست ، چوب ، استخوان ، فلز و زه ساخته شده است. روش نواختن این ساز توسط نوازنده در حالتی است که ضلع بزرگتر آن روی میز یا پای نوازنده و به سمت او قرار دارد و با دو انگشت سبابه دست چپ و راست مجهز به مضراب نواخته می‌شود.

به طور معمول شامل ابریشم روکش دار یا نایلون ، 82 وتر از جنس زه می‌باشد که در بخش بم وترهای فلزی روکش دار مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیشتر آنها در قسمت بم ، تکی و یا دوتایی در گروه‌های سه تایی با یکدیگر هم صدا کوک می‌شوند.

صدای قانون در ایران تقریباً سه اکتاونیم وسعت دارد و نت نویسی آن روی دو حامل انجام می‌شود برای تقریبا یک اکتاو از صدا‌های بم با کلید فا خط چهارم و بقیه با کلید سل خط دوم صورت می‌پذیرد.

⇠ ساز قانون تشکیل شده است از اجزایی همچون:

پوست
گوشی ها
سیم گیر
پل
سوتی
پرده گردان
کلید کوک
خرک
صفه رو
شیطانک

.

دف

یکی دیگر از ساز‌های کوبه ای دف نام دارد که با استفاده از پوست، چوب، فلز ساخته می‌شود. بدنه‌ی آن به شکل دایره و حدودا دهانه ای به قطر 60سانتی متر دارد.در فاصله‌های معین حلقه‌های فلزی در طول جداره‌ی داخلی دف تعبیه شده است.

⇠ اجزای تشکیل دهنده‌ی دف

شستی
حلقه ها
گل میخ
کمانه
پوست

.

ساز دایره

دایره:دایره نوع مجلسی و کوچک تر دف است.

دایره زنگی:این ابزار دایره ای شکل، دارای یک کمانه‌ی چوبی می‌باشد که در امتداد جدار کمانه و در فاصله‌ی نزدیک شکاف هایی به وجود آمده است و در درون آنها سنج‌های کوچک مضاعفی کار گذاشته شده است.

.

کمانچه

کمانچه نیز جزو آلات موسیقی ایرانی و متعلق به ساز‌های زهی آرشه ای مقید می‌باشد که از استخوان، پوست، چوب و فلز در ساخت آن استفاده شده است. طول آن تقریبا 75 سانتی متر از پایه فلزی تا صراحی است .نواختن این ساز در حالت نشسته و به صورت عمودی در دست چپ نوازنده انجام می‌شود .

چنانچه بخش فرهنگ و هنر نمناک اشاره میکند انگشتان دست چپ نوازنده در طول دسته حرکت کرده و به وسیله آرشه با دست راست، حرکات رفت و برگشت بر روی سیم‌ها به صورت افقی کشیده می‌شود. کمانچه شامل چهار سیم فلزی با ضخامت‌های مختلف می‌باشد.

حدودا 3 اکتاو وسعت معمول این ساز می‌باشد . نت نویسی کمانچه با کلید سل خط دوم حامل صورت گرفته و یک پرده بالاتر از ساز‌های مضرابی نت نویسی می‌شود.

⇠ اجزای اصلی کمانچه:

گوشی ها
پایه
دسته
سرپنجه
خرک
شیطانک
سیم گیر
کاسه طنینی
پوست

.

ساز رباب

ساز رباب نیز مطعلق به ساز‌های زهی آرشه ای مقید می‌باشد که از پوست، نخ نایلون یا زه و چوب در درست کردن آن استفاده شده است. این ساز از کهن ترین ساز‌های نواحی ایران وآلات موسیقی ایرانی است که در حجاری‌ها و ادبیات رد و نشان آن به وضوح مشاهده می‌شود.

در بعضی مناطق آن را مانند تار و با مضراب می‌نوازند ولی در بعضی نواحی آن را همچون کمانچه و با آرشه می‌نوازند. این ساز شامل شش وتر اصلی است که به صورت دو به دو با هم دیگر یک صدا کوک می‌شوند.

وسعت معمول صدای این ساز تقریبا 1اکتاو و نیم می‌باشد و کلید نت نویسی آن به خاطر راحتی کلید سل خط دوم معرفی شده است اما به دلیل اینکه صدا دهی واقعی یک اکتاو بم تر از آن است توصیه می‌شود کلید فا خط چهارم مورد استفاده قرار گیرد.

⇠ اجزای تشکیل دهنده ساز رباب:

پوست
دسته
سینه
خرک
دستان ها
سرپنجه
گوشی ها
شیطانک
سیم گیر
کاسه طنینی

.

تنبک

تمبک یا تنبک از مشهور ترین ابزار‌های موسیقی ایرانی می‌باشد.نام دیگر تمبک ضرب بوده و ناگفته نماند از ساز‌های کوبه ای است. این ساز با استفاده از چوب درخت افرا ، گردو ،توت به شکل یک تکه در دو بخش تنه (حجیم تر) و نفیر (باریک تر) در سایز‌های متنوع ساخته می‌شود . اغلب تمبک‌های تک نوازی‌ها در سایز‌های کوچک و تمبک‌های ارکستر در سایز‌های بزرگتر می‌باشند.

روی حامل سه خطی نت نویسی تمبک به طوری که ناحیه مرکزی پوست روی خط اول ، ناحیه میانی روی خط دوم و ناحیه کناری پوست روی خط سوم نشان گذاری شده و یا گاهی با حامل هایی با خط‌های مختلف صورت میگیرد.

⇠ اجزای تشکیل دهنده تنبک:

تنه
نفیر دهانه‌ی کوچک
دهانه بزرگ

.

منابع:
.http://namnak.com