سبک نقاشی کاریکاتور و کارتون

کاریکاتور یا کارتون نوعی نقاشی است که سوژهٔ دلخواه را به صورت مضحک و خنده آوری ترسیم می‌کند.

واژهٔ کاریکاتور از فعل کاریکاره ایتالیایی، به معنی بار کردن گرفته شده‌است. کاریکاره جریمه‌کردن و توبیخ‌کردن نیز معنی می‌دهد و به نظر می‌رسد که نخستین بار توسط شخصی به نام موسینی در سال 1646 میلادی به کار رفته باشد و او نیز به نوبه خود این واژه را کاراچی، یعنی نقاشی‌های خیابانی بلونیایی هم عصر خویش گرفته باشد. چرا که این نقاشی‌ها همواره دارای عناصری اغراق‌آمیز بودند که سوژه‌ها را مضحکه می‌کردند. همچنین ممکن است که کاریکاتو از واژهٔ کاراتره (caracter) یا کارا اسپانیایی به معنای صورت اخذ شده باشد. عمده‌ترین بخش هر کاریکاتور صورت آن است. فی المثل در صورت‌های کاریکاتوری که آلبرشت دورر و لئوناردو دا وینچی هر دو مستقلاً حدود سال 1500 ترسیم کرده‌اند، صورتهایی با دماغ دراز و چانهٔ دراز مشاهده می‌کردند.

تاریخچه پیدایش
هنر کاریکاتور خیلی پیش از پیدایش روزنامه‌نگاری و حتی اختراع صنعت چاپ در دنیا رواج داشته و در واقع عمری به درازای تاریخ مکتوب انسان دارد. این هنر در عصر باستان شناخته شده و رواج داشته است. اولین کاریکاتورهایی که در آن‌ها مسائل و اجتماعی مطرح شد، در حفاری‌های شهر پمپی به دست آمده که تقریبأ 1900 سال پیش در زیر گدازه‌های آتش فشانی پنهان بود. این کاریکاتورها بر روی ستون‌های سنگی کنده شده بود و در معرض دید همگان قرار داده می‌شد. در قرن اخیر اگر چه در نقاشی‌های نقاشان بزرگ قرن 16 میلادی، از قبیل هولباین، بروگل نقشهای کاریکاتور فراوان به چشم می‌خورد، اما سنت کاریکاتور سازی که اساس آن تأکید بر جنبه‌های خنده آور اشخاص، موضوع کاریکاتور است. در قرن 17 میلادی به دست آگوستینوکاراچی در ایتالیا پایه‌گذاری شد.

بسیاری از افراد قادر به تشخیص تفاوت کارتون و کاریکاتور نیستند زیرا اگر آن ها را از لحاظ ظاهری مقایسه کنیم، شباهت هایی میان این دو سبک طراحی وجود دارد. اما از نظر تکنیکی کشیدن کاریکاتور کار به مراتب سخت تری است و حرفه ای شدن در آن به سال ها تمرین نیاز دارد. در این مقاله تفاوت کارتون و کاریکاتور را از جهات گوناگون مورد بررسی قرار می دهیم. اگر به حرفه ای شدن در زمینه طراحی کارتون یا کاریکاتور علاقمندید خواندن این مقاله را از دست ندهید.

تفاوت کارتون و کاریکاتور
طراحی کارتون یکی از هنرهای بصری دو بعدی است که به سادگی روی کاغذ یا به صورت دیجیتالی رسم می شود. ایده خلق کارتون بر اساس ایجاد روشی جدید برای بیان و به تصویر کشیدن داستان ها بنا شده است. در ابتدا کارتون ها را برای تشویق کودکان به خواندن کتاب به داستان اضافه می کردند، اما بعدها محدودیت سنی مخاطبان کارتون شکسته شد و اکنون توسط مخاطبان از هر سنی مورد توجه قرار می گیرد.

کاریکاتور عموماً به صورت آمیزه ای از طراحی‌های موضوعات مختلف به همراه عنصر اغراق و طنز شناخته می شود. به تعریف دیگر کاریکاتور طراحی از چهره افراد به سبکی سرگرم کننده و خنده آور است.

ولی کارتون یک طراحی از کاراکتری تخیلی است که با هدف داستان گویی و سرگرمی خلق شده است. می توان کارتون انسان ها، حیوانات، پرندگان و هر چیز دیگر را کشید. کارتونیست می تواند با کمک قوه تخیل خود مرزهای واقعیت را تا جایی که می تواند جابه جا کند و کاراکترهایی تخیلی و جذاب خلق نماید.

هنگام طراحی کاریکاتور چهره معمولاً یک شخص واقعی به عنوان مدل طراحی انتخاب می شود و نتیجه نهایی آن به ویژگی‌های ظاهری چهره مدل بستگی دارد. کاریکاتوریست حرفه ای ضمن آن که در طراحی مدل اغراق می کند شباهت ظاهری کاریکاتور با شخص را نیز حفظ می کند، به گونه ای که آن شخص به آسانی قابل شناختن باشد. کاریکاتور با هدف ایجاد سرگرمی و گاهی انتقال پیامی طعنه آمیز خلق می شود.

کاربردهای کارتون و کاریکاتور
کارتون و کاریکاتور هر از طریق رسانه‌های مختلفی نظیر روزنامه، مجلات، کتاب‌های مصور، وبسایت ها و تلویزیون به مخاطبان عرضه می شوند. از کارتون بیش تر در کتاب‌های مصور و برای به تصویر کشیدن یک جریان داستانی استفاده می شود، در مقابل کاریکاتور بیش تر برای به تصویر کشیدن یک معضل اجتماعی یا در ادامه مقاله ای که در مورد فردی مشهور نوشته شده منتشر می شود.

نیکولا جنینگز که برای روزنامه‌های معتبری مثل گاردین کاریکاتور می کشد می گوید:” کشیدن هر کاریکاتور دو بخش دارد؛ اول آنالیز تناسب چهره مدل و دوم دینامیک و حالات مختلفی که در چهره آن شخص پدیدار می شود. اغراق در تناسب چهره افراد کار سختی نیست اما اگر یک کاریکاتور حرفه ای بخواهید لازم است در حالت‌های منحصربفرد آن چهره اغراق کنید. تغییراتی که ایجاد می کنید باید با ویژگی‌های شخصیتی موضوع کاریکاتور هماهنگ باشد.”

از طرفی کارتون هایی که به شکل کمیک (داستان مصور) در روزنامه ها چاپ می شوند نیز از این قاعده مستثنی نیستند. بسیاری از این کارتون ها از نمایش رویدادهای اجتماعی و تا موضوعات داغ روز مربوط به افراد مشهور را شامل می شوند. بنابراین لازم است کارتونیست به عمق موضوعی که برای به تصویر کشیدن انتخاب کرده خوب فکر کند تا بتواند پیام کارتون را به طور شیواتری به مخاطبان انتقال دهد.

اولین و معروفترین کاریکاتوریست‌ها
آگوستینو کاراچی نقاش ایتالیایی اولین هنر مندی بود که برای سرگرمی خود و دوستانش از چهره واقعی، تصاویر کمیک می‌کشید. کسانی که از کارگاه او دیدن می‌کردند، سوژه‌های تصاویری وی می‌شدند. این بازدید کنندگان چهره خود را به صورت سگ، خوک، قاطر یا حتی پارچ آب و قرص نان می‌دیدند.
معروفترین کاریکاتوریست در قرن 18 میلادی نقاش انگلیسی ویلیام هوگراث بود(1764–1697). هوگراث نمی‌خواست به عنوان یک کاریکاتوریست شناخته شود. در حقیقت کارهای وی بسیار جدی‌تر از کاریکاتورهایی بود که پیش از آن کشیده شده بود. در طرح هاو نقاشی‌های وی تمام چیزهای شیطانی و احمقانه در انگلستان آن زمان نشان داده شده است. او به ندرت چهره واقعی مردم را می‌کشید، اما شخصیت‌ها در تصاویر وی شامل آدمهای خوب و بد، مستها، مردان و زنان مد پرست هستند. هوگراث هنرمندی بزرگ بود و نشان داد که یک کاریکاتوریست تا چه اندازه می‌تواند پر معنا باشد. دیگر هنر مندان انگلیسی برای نمایش زشتی و حماقت بویژه در سیاست از شیوه هوگراث پیروی کردند. از جمله کاریکاتوریست‌های ایرانی به توکا نیستانی و مسعود مهرابی می‌توان اشاره کرد. مسعود مهرابی اولین ایرانی بود که چندین نمایشگاه کاریکاتور در خارج از کشور برگزار کرد و اولین ایرانی بود که جوایز بین‌المللی از جمله مدال نقره جشنواره کاریکاتور ژاپن و مدال برنز برلین را دریافت کرده است. کاریکاتوریست‌های مشهور دیگر عبارتند از:

توماس رولندسون (1827–1756)
جیمز گیلری (1815–1757)
جورج کرویک شانک (1878–1792)
دیوید لوین
گیرمو موردیلو

انواع کاریکاتور
کاریکاتور از نظر شکل و طراحی پنج نوع است که عبارتند از:

کاریکاتور ساده: در این کاریکاتور طراح، تناسب اعضای بدن انسان و اشیا را تغییر می‌دهد.
کاریکاتور هجایی: این طرح‌ها کاریکاتورهایی هستند که ضمن تغییر عیب جو و ریشخند کننده نیز هستند. در کاریکاتورهای ، بیشتر از این طرح‌ها استفاده می‌شود.
طرح‌های کمیک: معمولاً ژورنالیستها، صفحه فکاهی خود را از این طرح‌ها پر می‌کنند. هدف اصلی این طرحها بیشتر خنداندن خوانندگان روزنامه یا مجله است و طراح، اهداف تزیینی یا اجتماعی را دنبال نمی‌کنند.
طرح‌های ساده: نقش اصلی و اساسی آن انتقاد و تفسیر کارها و فعالیت‌های روزانه در روزنامه و مجلات است.
طرح‌های فانتزی: این طرح‌ها هم کم و بیش کمیک هستند اما تخیل در آن‌ها نقش اساسی دارد.

⇩
〔دیدن منابع مطالب〕