بشر از چهار هزار سال ق.م،پس از کشف طلا،با کاربرد نقره آشنا بوده است.نقره فلزی است که مانند طلا و مس به صورت خالص در طبیعت موجود است،ولی بیشترین مقدار آن از سنگ معدن استخراج میشود.آثار کشف شده در تپههای سیلک کاشان متعلق به هزاره چهارم ق.م،یادآور این نکته است که مردم این ناحیه از ایران با کاربرد این فلز پالایش و ساخت اشیاء سیمین،آشنایی کامل داشته اند.
معادن بسیاری در نقاط مختلف ایران دارای سنگ نقره هستند،از جمله:معادن نخلک در میانه کویر لوت در شمال انارک،که در زمان ساسانیان از محصول آنها به ویژه در ساخت ظروف سیمین استفاده میشد.هنر نقره کاری در عصر ساسانیان رونق بسیار داشت. از مقایسه اشیاء مکشوفه ساسانی با کارهای مشابه همعصر خود در بیزانس و روم،استنباط میشود که این دو هنر در تکنیک کار و اسلوب ساخت،نباید تفاوت چندانی با یکدیگر داشته باشند.نقره کاران ساسانی سه روش زیرین را در ساخت ظروف به کار میبرده اند:
1-ساخت اشیاء نقره به وسیله چکش کاری
2-هنر فلزکاری ریختگی در اشیاء سیمین
3-ساخت ظروف آستردار.
روش ساخت
برای ساخت ظروف نقره،پس از عیار کردن نقره با مس،نقره را ذوب کرده و داخل قالبیکه نام آن ریچه(ریجه)است میریزند.ریچه به شکل دو صفحه آهنی که یکی از آنها دارای دو زه در اطراف آن است،میباشد.این دو صفحه را در هم چفت کرده و از شکاف بالای آن نقره مذاب را درون آن میریزند تا به صورت شمش درآید.شمش را توسط دستگاه نورد که شامل دو غلتک سنگین است،به ضخامتهای موردنیاز،نازک میکنند.روشهای نقره سازی که در حال حاضرمورد استفاده قرار میگیرد عبارتند از:
– چکش کاری: در این روش برای ساخت ظرف تنها از چکش استفاده میشود.به طور مثال برای ساخت کاسهای با دهانه30سانتیمتر،اندازه ورق نقره را 6-5سانتیمتر اضافهتر میگیرند و به وسیله چکش آنرا گود میکنند(فُرو میگیرند)تا به شکل دلخواه درآید.
2-خمکاری با استفاده از قالب:در این روش ورق نقره روی قالبهای مخصوصکشیده و به وسیله میلهای که دستگیره چوبی دارد،آنقدر ورق را روی قالب میکشند تا شکل قالب را به خود بگیرد و سپس آن را از قالب جدا میکنند.
3-ریخته گری:ساخت ظروف به وسیله قالبهایی از جنس نقره،برنج و به خصوص آلومینیوم است.برای مثال برای ساختن دسته یک گلدان که جدا روی ظرف نصب میشود،ابتدا درون قالب را از ماسه مرطوب پرمیکنند(برای جداشدن آسان نقره از قالب)،سپس نیمه دیگر قالب را روی آن گذاشته و فشار میدهندونقره مذاب را از شکاف،داخل قالب میریزند.پس از خارج کردن نقره شکل گرفته،قسمتهایی که همسان نیست را سوهانکاری میکنند.
4-پرسکاری:در پرسکاری با استفاده از یک قالب و دستگاه پرس،نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند که بیشتر برای ظروف تخت استفاده میشود.دستگاه پرس دارای دو قالب منفی ومثبت است که با فشار در هم چفت شده و نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند.
پس از ساخته شدن ظرف،یک لایه از روی ظزف را میتراشند،که به آن چرخکاری گفته میشود تا ظرف براق شود.اگر ظرف دارای لبه باشد،ابتدا یک زه دور لبه آن لحیم میکنند و سپس آنرا برای قلمزنی آماده میکنند.زمان لحیم کاری مادهای به نام تنکا(بوراکسB2O3)به قطه میزنند،تا به خوبی به ظرف متصل شود.در حال حاضر افراد چندانی توانایی ساخت ظروف با روش چکش کاری را ندارند و بیشتر از روش خمکاری و پرس این کار را انجام میدهند.
⇩
〔دیدن منابع مطالب〕
مجله دانستنیهای هنر
