راهنمای صنایع دستی فیروزه کوبی

از جمله مهم ترین گرایشات صنایع دستی ایران که از قضا چند دهه بیشتر از ورود و ولادت آن به این عرصه نمی گذرد، صنایع دستی فیروزه کوبی است. هنری که با پیشینه چند دهه (برخلاف برخی دیگر از زیر مجموعه‌های صنایع دستی که دارای چندین قرن قدمت هستند) توانسته به لطف زیبایی و جذابیت خیره کننده خود به جایگاه والایی در میان سایر آثار صنایع دستی ایران دست یابد. بدیهی است که محصولات فیروزه کوبی نیز به لحاظ کیفیت ساخت و همچنین درجه مواد و مصالح به کار رفته در ساخت آن و در رأس آن سنگ‌های فیروزه دارای درجه بندی و نیز کیفیت‌های گوناگون و متفاوت است.

در این جا به جهت این که به شناختی نسبی از محصولات فیروزه کوبی دست یابیم، لازم است تا بر آن مبنا بتوانیم خصوصیات فیروزه کوبی استاندارد و مطلوب را بدانیم. شرح مختصری پیرامون هنر فیروزه کوبی، چگونگی مراحل ساخت، همچنین آشنایی با مواد و عناصر تشکیل دهنده آن خواهیم نوشت و در پایان به نکات مهم و ضروری برای خرید یک محصول فیروزه کوبی نفیس و اصیل اشاره می‌رود.

.

از زیرمجموعه‌های نسبتا متاخر و نوین صنایع دستی ایران هنر-صنعت فیروزه کوبی است که با جلوه و زیبایی خیره کننده خود به مدد سنگ‌های فوق العاده فیروزه به کار رفته در آن به جایگاهی شایسته و پر اوج در میان مشتاقان و علاقمندان صنایع دستی و محصولات هنری دست یافته است.

فیروزه کوبی هنر تزیین اشیا و سطوح و ظروف مختلف با قطعات زیبای سنگ فیروزه اصیل ایرانی است که مهد و قطب بزرگ استخراج و تولید آن در ایران باستان، خراسان و شهر نیشابور است که شهرت فیروزه‌های زیبای آن به خارج از مرزهای این دیار بزرگ کشیده شده است. زادگاه هنر فیروزه کوبی را می‌توان خراسان نامید لیکن هم اکنون اصفهان مانند بسیاری دیگر از گرایشات صنایع دستی پرچم دار حفظ حفظ، رشد و گسترش آن است. سنگ‌های زیبا و گرانبهای فیروزه اصل علاوه بر جنبه تزیینی در آثار فیروزه کوبی شده در ساخت زیورآلات شکیل و اصیل نیز جایگاه ویژه و خاصی دارد.

.

اولین گام در راه تولید یک محصول فیروزه کوبی ساخت و آماده سازی زیر ساخت است که ممکن است از آلیاژها و فلزهای گوناگون (بسته به نوع نیاز و ضرورت) باشد، لیکن به اعتبار طیف وسیعی از صنایع دستی ایران که دارای زیر ساخت مس است، ما نیز مبنا را بر مس قرار داده و ادامه می‌دهیم، پس از آماده سازی ورقه مس که باز بنا بر حسب ضرورت طرح موردنظر و کاربرد آن ضخامتی بین 3/0 سانتیمتر الی 5/1 سانتیمتر دارد استاد مسگر طرح مورد نظر را به عنوان مثال بشقاب با ورقه مس ذکر شده با قطر مناسب می‌سازد. مرحله بعد را اصطلاحا نکرکاری می‌نامند که در این مرحله بخش هایی که قرار است فیروزه کوبی گردد را بین 2 الی 3 میلیمتر با زاویه عمود پایین می‌برند تا زمینه نصب فیروزه در سطوح نکرکاری شده آماده گردد. نکرکاری به منظور افزایش استحکام کار فیروزه کوب شده است.

سنگ‌های ریز و متنوع فیروزه باید قبلا شسته و از هر ناخالصی پاک گردیده شده باشند تا بتوانیم شاهد تلالو و درخشندگی ذاتی باشیم و پس از شستشوی آن استاد فیروزه کوب آن‌ها را بر اساس سایز و شکل و رنگ خود لانه بندی می‌کند.

مرحله بعدی اقدام به حرارت دهی قسمت‌های موردنظر جهت فیروزه کوبی است تا زمینه کار برای مرحله بعدی که لاک کاری است، آماده شود. برای لاک کاری از لاک گردوئی پودر شده استفاده می‌شود که در ابتدا لایه لایه بوده و پس از کوبیدن به رنگ قهوه ای طلایی می‌رسد. پس از بدست آوردن پودر مزبور آن را با کالفین ترکیب نموده (نسبت ترکیب آن بسته به نظر و تخصص استادکار است) و ترکیب پودر آماده شده را بر قسمت‌های نکرکاری شده می‌پاشند لایه لایه و حرارت می‌دهند. حراررت دهی تا زمانی ادامه می‌باید تا لاک به غلظت و چسبندگی لازمه برسد، بیشتر از حد نیاز باعث سوختن لاک و کمتر آن باعث شره شره شدن و چسبانندگی کم کار می‌شود. پس از این که لاک به میزان لازم و مناسب از نظر ذوب شدن رسید، استادکار فیروزه کوب اقدام به نصب سنگ‌های فیروزه بر سطح لاک مذاب می‌نماید، یا این کار را تک تک انجام میدهد یا تعدادی را همزمان ریخته و با کمک پنس و ابزارهای دقیق اقدام به نصب و چینش موزاییک وار سنگ‌های فیروزه می‌نماید و با دست مبادرت به تحکیم و جایگیری سنگ‌های فیروزه در لاک ذوب شده می‌نماید.

مرحله بعدی سنگ سابی است که استادکار به وسیله سمباده نرم فیروزه‌های کار گذاشته شده را به آرامی و تا رسیدن به سطحی صاف و یکدست می‌سابد. گفتنی است که باید سنگ‌ها و باقی مانده فضای خالی سطوح کار هم سطح باشد نه دارای برجستگی و بیرون زدگی باشد و نه در اثر ساییدن زیاد سطح فیروزه کوبی شده گود افتاده باشد. پس از اتمام این مرحله نوبت به مرحله نهایی روکش کاری به وسیله پلی استر است. در این باره نظرات گوناگونی مطرح است، بعضی از اساتید مرحله پلی استر کردن کار را حذف نموده‌اند و معتقدند از اصالت و جذابیت کار می‌کاهد و در مقابل عده ای دیگر نیز نظری دیگر دارند و روکش پلی استر را موجب جلای بیشتر، درخشندگی کار و نیز مقاومت و استحکام بیشتر نقاط فیروزه کوبی شده می‌دانند. لازم به یادآوری است که چیدمان سنگ‌های فیروزه از حاشیه به سمت مرکز و داخل می‌باشند. یعنی ابتدا از سمت دورادور کار به سمت داخل استادکار اقدام به نصب سنگ‌های فیروزه می‌نماید و پس از آن ساب کاری و پلی استر را به مرحله اجرا می‌گذارند

.

از مهم ترین نکات مورد توجه در هنگام خرید محصولات فیروزه کوبی، مرغوبیت سنگ‌های فیروزه به کار رفته در آن است که خریدار باید به آن دقت و توجه کافی مبذول نماید. سطح کار باید همانند کار خاتم، صاف و صیقلی و یکدست باشد.

لعاب به کار رفته، نوع و کیفیت آن نکته حائز اهمیت دیگر است که باید به آن توجه نمود. هم اندازه بودن سنگ‌ها در محصول نهایی بسیار حائز اهمیت است، چیدن سنگ‌های ریز و درشت در کنار هم و با اشکال مختلف و متفاوت بر زیبایی و جذابیت کار اثر مستقیم دارد که باید هنرمند فیروزه کوب هنگام ساخت به هم شکل و اندازه بودن سنگ‌ها دقت وافی و کافی مبذول داشته باشد.

هرچه فاصله بین سنگ‌ها کمتر باشد و لاک به کار رفته در آن در سطح کار کمتر دیده شود، کار شکیل تر و جذاب تر خواهد بود.

ضخامت زیر ساخت در تمام سطح کار یکنواخت باید باشد.

این‌ها نکاتی کلیدی بود که خریداران محترم می‌بایست هنگام تهیه محصولات فوق نسبت به آن دقت و توجه کافی مبذول نمایند، امری که شرکت هفت گردون خیال با تهیه گلچینی از برجسته ترین محصولات فیروزه کوبی و عرضه در بسته بندی‌های شکیل و خاص در قالب هدایای زیبای صنایع دستی فیروزه کوبی، آن را در معرض دید و عرضه به متقاضیان این هنر اصیل، فاخر و زیبا و ملی نموده است.