وسواس در کودکان به اشکال متفاوت و پیچیده ای بروز میکند که شناخت این نشانهها توسط والدین میتواند به آنها کمک زیادی کند. در وسواس برخی افکار ، اعمال و گاهی تصاویری مزاحم در ذهن فرد ایجاد میشود که قادر به کنترل آنها نیست. فکر وسواسی فکری است که مدام در ذهن فرد تکرار و سبب اضطراب شخص میشود.
وسواس فکری در کودکان به مجموعه رفتارهایی گفته میشود که فرد برای کم کردن فکر وسواسی و اضطراب ناشی از آن انجام میدهد. فکر وسواسی نگرانی زیاد درباره رخ دادن اتفاق بد و ناگوار، تکرار کردن کلمات یا عبارات، عدم اعتماد و خودناباوری، تمیز کردن بیش از حد، تکرار چک کردن ها، شستن مرتب دست ها، کندن مو یا پوست، تعدادی از این افکار وسواسی هستند. پس برای درمان وسواس کودکان باید جدی بود . افکار و عادتهای وسواسی میتواند برای بچهها بسیار آزاردهنده باشد و باعث استرس و نگرانی آنها شود.
گاهی افراد از دلیل وسواس، عادتها و افکار تحمیلی خیلی آگاه نیستند اما اغلب میترسند که اگر این عادت را ترک کنند اتفاق بدی رخ دهد یا کنترل ذهن شان را از دست بدهند. وسواس در کودکان در بچه هایی که استرس دارند یا زندگی شان با تغییرات بزرگ و ناگوار مثل استرس امتحان، اختلافات خانوادگی، انزوای اجتماعی یا مصیبت بزرگ همراه بوده است بیشتر خود را نشان میدهد . معمولا این کودکان خیلی نگران و آشفته هستند و میترسند دیگران فکر کنند آنها دیوانه اند.
.
علت وسواس در کودکان
روانشناسان و متخصصان علوم رفتاری تاکنون نتوانستهاند علت و زمان دقیق شروع این اختلال یعنی وسواس در کودکان را شناسایی کنند ، ولی همگی بر این نکته اذعان دارند که عوامل چندی اعم از: وراثت، روشهای تربیتی والدین، ویژگیهای خانوادگی، نابهنجاری کارکرد سیستم عصبی و آشفتگیهای خلقی در بروز این اختلال وسواسی در کودکان دخالت دارند. اعضای خانواده و مدرسه باید به این نکته توجه کنند که بروز این گونه افکار و اعمال به هیچ عنوان تقصیر کودک نیست و کاملاً با افکار عادی کودک تفاوت دارد.
برای مثال کودکی که فکر باز بودن شیر گاز او را به ستوه آورده است، بارها و بارها با امتحان کردن شیر گاز سعی میکند اضطراب و تشویش خود را کاهش دهد، و یا کودکی که نگران کثیف بودن دست هایش است، ممکن است چندین بار دستهای خود را بشوید تا حدی که پوست دست هایش حساس و قرمز شوند، و یا کودکی که از درست بودن مشقها و امتحانش شدیداً مضطرب است، ممکن است بارها و بارها آن را پاک کند و دوباره بنویسد.
.
تکرار نشانه وسواس است
کودک وسواسی ممکن است در رفتار یا نحوه صحبت کردن شان تکرار وجود داشته باشد. برای مثال تکرار جملات، سوال پرسیدن زیاد و گاهی صرف کردن مدت زمان زیادی برای انجام تکالیف در رفتار هایشان دیده شود. بروز رفتارهای وسواسی در کودکان نسبت به بزرگسالان کمی پیچیده تر است به همین دلیل شناخت این نشانهها میتواند به والدین در تشخیص وسواس در کودکان کمک زیادی کند. برای مثال بعضی از بچهها عادت دارند وقتی از خیابان رد میشوند با پا به اتومبیلهای اطراف خود ضربه بزنند زیرا تصور میکنند اگر این کار را انجام ندهند به والدین آنها آسیب خواهد رسید.
در واقع فکر وسواسی آسیب به والدین خود را به صورت عمل وسواسی یعنی ضربه زدن به اتومبیل نشان میدهد. ممکن است کودک وسواسی تمایل به داشتن تعداد مشخصی مداد داشته باشد. برای مثال ابراز میکند که حتما باید 4 مداد در جامدادی اش داشته باشد.
.
چگونه بفهمیم کودک یا نوجوان ما دچار رفتار یا وسواس فکری شده است؟
آیا آنها وقت زیادی برای انجام کار عادی صرف میکنند: مثل شستن دست یا لباس پوشیدن؟ آیا آنها وقت زیادی برای انجام تکلیف مدرسه صرف میکنند؟ آیا آنها وقت زیادی برای شروع یک کار صرف میکنند؟ آیا آنها کار خود را چند بار چک و بررسی میکنند؟ آیا نگران مرتب کردن و گذاشتن اشیا سر جای خود هستند؟ آیا آنها رفتار خاصی را خیلی تکرار میکنند مثل لمس کردن کلید برق یا دسته در؟ آیا آنها بیش از حد به اعداد و کلمات توجه نشان میدهند؟ آیا به نظم و تقارن خیلی اهمیت میدهند؟
علائمی که باید نسبت به بروز آنها حساس و هوشیار بود تا این اختلال وسواس در کودکان را زود تشخیص داد، عبارتند از:
◉ مجروح شدن و ترک خوردن پوست دست کودک بر اثر شستن مکرر دست ها.
◉ مصرف بیش از اندازه صابون، دستمال کاغذی، نوار توالت و… .
◉ افت تحصیلی ناگهانی و پایین آمدن یکباره نمرات امتحانات مدرسه.
◉ طول کشیدن بیش از اندازه مشق نوشتن.
◉ سوراخ شدن و تکه تکه شدن پاک کن ضمن مشق نوشتن و امتحان دادن.
◉ تعریف کردن مکرر و یکنواخت درسهای روزانه با استفاده از جملات مکرر.
◉ لباس عوض کردن بیش از اندازه.
◉ داشتن مراسمی طولانی برای خوابیدن.
◉ نگرانی برای سلامتی اعضای خانواده.
◉ اصرار بر دادن آزمایشهای گوناگون پزشکی، برای اطلاع از سلامتی خود و اعضای خانواده.
تاثیرات منفی وسواس
اختلال وسواس در کودکان به عزت نفس و خودباوری کودک آسیب وارد میکند و حتی به تدریج خانواده و اطرافیان، کودک را به عنوان یک فرد تنبل و مایه زحمت میشناسند. کودکی که مدت زیادی را با وسواس سپری کرده دوران مهمی از رشد خود را از دست داده است. چون همان طور که میدانید کودکان در هر مرحله ای از رشد خود مهارتهای متفاوتی را به دست میآورند و وسواس مانع کسب این مهارتها در دورههای مختلف رشد کودک خواهدشد.
علاوه بر این، وسواس در کودک وسواسی باعث ایجاد ترس، استرس، خواب ناکافی، افسردگی، احساس خجالت و شرمندگی، بیقراری، مشکلات اجتماعی، میل به تنها بودن، کندی در انجام تکالیف و در نتیجه افت تحصیلی میشود. خیلی وقتها کودکان وسواسی توسط همسالان خود مورد تمسخر قرار میگیرند و اگر والدین بخواهند رفتار آنها را کنترل کنند این کودکان به پرخاشگری میپردازند.
.
درمان وسواس کودکان
درمان وسواس کودکان هم به صورت دارویی و هم به صورت رفتاری و شناختی انجام میشود. بهترین نوع درمان اختلال وسواس در کودکان استفاده از روشهای رفتاردرمانی و در مواردی توام با دارو درمانی است. از آنجا که وسواس بیماری مزمنی است درمان آن معمولا زمان بر است و کودک وسواسی حتما در مقابل درمان مقاومت دارد. بنابراین لازم است والدین در این زمینه صبر و حوصله به خرج دهند. برای تشخیص و درمان وسواس کودکان ، شدت و طول زمان رفتار و فکر وسواسی بسیار اهمیت دارد.
برای درمان وسواس کودکان درمانگر، کودک را تشویق میکند تا افکار وسواسی خود را به طور دقیق و جزء به جزء شرح دهد، تا او بتواند اجزای کلیدی این رفتارها را شناسایی کند. آن گاه از او میپرسد که انجام دادن کدام یک از رفتارهای وسواسی اش ضروری نیست و آیا میتواند بدون آن که نگران و مضطرب شود، از انجام آن بخش از رفتارهایش صرف نظر کند.
در این مرحله درمانگر، ضمن پذیرش حالات، افکار و رفتار کودک، سعی میکند به او بفهماند که هر فردی ممکن است در مواردی دچار خشکی رفتار و اشتغالات ذهنی وسواسی شود که به دلایل نامفهومی مدام آنها را تکرار میکند. هدف او از این کار آن است که تا حدود زیادی افکار وسواسی کودک را متزلزل کند تا حدی که رفته رفته بتواند گامهای موثری برای حذف اینگونه رفتارها بردارد.
بیماری وسواس به گونه ای است که حتی اگر درمان هم شود بعد از چندسال دوباره بروز میکند. با وجود این باید نسبت به درمان اقدام کرد چون همان طور که گفتیم این بیماری باعث آسیب رساندن به مراحل رشد کودک میشود. اگر بتوانیم نسبت به اصلاح این رفتار در کودک اقدام کنیم توانسته ایم تا حدودی باعث تقویت اعتماد به نفس او شویم. برای درمان وسواس کودکان باید جدی بود چون اگر وسواس در کودکی درمان نشود وی در بزرگسالی به فردی تبدیل خواهد شد که نگرش اضطرابی و وسواسی در او وجود خواهد داشت.
.
آیا والدین و اعضای خانواده میتوانند در درمان کودک وسواسی نقش داشته باشند؟
زمانی که کودکی دچار مشکل وسواس میشود، اطرافیان او باید به این نکته توجه داشته باشند که کودک وسواسی گناه و تقصیری ندارد. وقتی آنان قصد درمان و بهبودی بیماری کودک را دارند، باید از هر جهت او را مورد حمایت خود قرار دهند. والدین باید سعی کنند آگاهیهای خود را در زمینه نوع بیماری فرزندشان بالا ببرند و انتظارات و خواسته هایی در حد توان کودک از او داشته باشند.
این گونه بچهها خیلی مواظب هستند که در هر کاری تایید پدر و مادرشان را به دست آورند، همیشه یک نیم نگاهی به والدینشان دارند. والدین برای جلوگیری از وسواس فکری در کودکان نباید سخت گیری کنند. مثلا وقتی بچه نقاشی میکند خیلی به او اصرار نکنیم که خطها منظم باشد، صفحهها را جا نیندازد، گوشه دفتر تا نخورد و…. همچنین جوری وانمود نکنیم که انگار بچه رفتار عجیب و غریبی دارد، یعنی رفتار وسواسی او را به رویش نیاوریم و مخصوصا از کلمه وسواس استفاده نکنیم. به جای غر زدن حواس بچه را به کار دیگری پرت کنیم تا آن رفتار وسواسی را انجام ندهد.
علاوه بر این به بچه بیاموزیم که اگر اشتباه بکند اشکالی ندارد. منظور از اشتباه کاری نیست که بار اخلاقی و عاطفی داشته باشد، بلکه کارهایی شبیه به همین رنگ آمیزی یا نامرتب بودن لباسها و … . در ضمن نباید کودک را مدام توبیخ کنید. دوست داشتن بدون شرط کودک نیز در دوران وسواس موثر است.
بنابراین هرگز نگویید اگر فلان کار را انجام بدهی ما تو را دوست نداریم. بگوید ما این کار را دوست نداریم، بچه را زیر سوال نبرید و در واقع کار اشتباه را زیر سوال ببرید. کودک باید حس کند پدر و مادر او را دوست دارند حالا ممکن است بعضی از رفتارهای او را دوست نداشته باشند ولی اینها دلیل نمی شود خود او را دوست نداشته باشند.
از سوی دیگر اجازه بدهید کودک بازی هایی مانند گل بازی، خمیر بازی، ماسه بازی و شن بازی را انجام بدهد . فروید میگوید انرژی هایی روانی در بعضی از قسمتهای بدن ثابت میشوند. وسواس یک جور ثابت شدن در مرحله مقعدی است.بچه در این سن به بازیهای لمسی نیاز دارد یعنی بازی هایی که تماس مستقیم با دست دارند.
.
با کودک وسواسی اینگونه باشید
یکی دیگر از راهکارها برای درمان وسواس فکری در کودکان قصه گویی است . داستان و قصه گویی کمک میکند از وسواسها ، نگرانیها و دلهرهها فاصله بگیرند. بازیهای دسته جمعی، شبها بعد از شام و قبل از خواب هم به کودک وسواسی خیلی کمک میکند. یادتان باشد که والدین باید یاد بگیرند از هر گونه رفتار کودکشان وحشت نکنند. بجای اینکه دنبال این باشیم که چرا کودک این رفتار را دارد، دنبال این باشیم که چکار کنیم که کودک از آن رفتار نادرست فاصله بگیرد و اینکار هرچه غیر مستقیم تر باشد موثرتر است.
البته اختلال وسواس در کودکان ژنتیکی و ارثی هم میتواند باشد اما مهمتر از آن این است که بچهها با مشاهده رفتار وسواسی الگو برداری میکنند. معمولا کودکان از والد همجنس خودشان الگو میگیرند. مثلا اگر دختر بچه ای مادرش وسواس داشته باشد، ما باید اول جلو وسواس مادر را بگیریم تا بچه وسواسی نشود.
والدین باید بدانند که چنان چه همراه و مشفق کودک وسواسی باشند، روند درمان وسواس در کودکان روز به روز تسریع میگردد و رفتارها و افکار آزاردهنده کودک نیز به تدریج از بین خواهند رفت. اطرافیان باید بتوانند کمترین بهبودی کودک را تشخیص دهند و او را مورد تشویق و حمایت خود قرار دهند.
در نظر داشته باشید هیچ کودک وسواسی ای بدون داشتن والدینی مضطرب، پریشان و مبتلا به اختلالات عصبی وجود ندارد. تمام اعضای خانواده باید نسبت به این موضوع حساس و هوشیار باشند. آنان باید تا حد امکان شرایط را برای کودک آرام و عادی نگه دارند تا او بتواند مشکلات و سختیهای درمان را راحت تر تحمل کند. خانه ای پرتنش و اضطراب هیچگاه نمی تواند به کودک کمک کند تا با نگرانی و تشویش ناشی از شیوههای درمانگری مقابله نماید.
.
منابع :
.https://zarafeyejadooyi.com