تخصص/مهارت:
نقاش، منتقد و مدرس هنری، مترجم و نویسنده
معرفی/ بیوگرافی:
هانیبال الخاص (به انگلیسی: Hannibal Alkhas) هنرمند آشوری‌تبار ایرانی، متولد 26 خرداد 1309 کرمانشاه و درگذشته 23 شهریور 1389 کالیفرنیا بود.
آقای الخاص از نقاشان نوگرای معاصر ایران بود که بیش از سی و پنج سال از زندگیش را در آموزش سپری کرد اما همواره نقاشی بر کارهای دیگرش سایه افکنده بود. وی که آغازگر طراحی فیگوراتیو در نقاشی نوگراست و یکی از تأثیرگذارترین نقاشان و مدرسان هنری بر جریان هنر معاصر نقاشی ایران بود.
وی در 1309 در یک خانواده آشوری در کرمانشاه به دنیا آمد ولی چون پدرش کارمند گمرک بود، هر چند وقت یکبار از شهری به شهری دیگر می‌رفت.تحصیلات متوسطه خود را در دبیرستان فیروزبهرام گذراند.
فعالیت هنری
در چهارده سالگی برای اولین بار توسط جوانی به نام آلکسی گیورگیز که نقاشی را در روسیه فرا گرفته بود، با رنگ و روغن آشنا شد. هانیبال با اشتیاق به نزد او می‌رفت و پالت (تخته‌رنگ) او را پاک می‌کرد. رنگ‌ها را برایش می‌چید و به نقاشی‌هایش نگاه می‌کرد؛ و به گفتهٔ خودش «گاهی هم کاغذ و رنگ به من می‌داد و می‌گفت نقاشی کن.»
بعدها او نقاشی را به صورت جدی نزد استاد جعفر پتگر دنبال کرد. وی دو سال و نیم در کلاس پتگر آموزش کلاسیک نقاشی دید و سپس به آمریکا رفت. او در آنجا مشغول تحصیل در رشتهٔ طب شد، اما این رشته رها کرد و ابتدا فلسفه و سپس نقاشی خواند و در رشته ایلستراسیون (تصویرسازی) لیسانس و فوق لیسانس گرفت. در سال 1956 میلادی لیسانس هنرهای تجسمی و در سال 1958 فوق لیسانس همین رشته را از مؤسسه هنر شیکاگو (ایلینوی) گرفت.
سبک هنری
از همان آغاز کار، هانیبال احساس کرد که انسان برای او از هر موضوع دیگری جالب‌تر است: «خیلی دوست داشتم به قیافه و نگاه آدم‌ها فکر کنم و عمق عواطف، اندوه، تکبر، خودخواهی، مهربانی آنها را دریابم.» و همچنین او گفته بود: «در دانشگاه، از کلاس کشیدن اندام انسان‌ها لذت می‌بردم. بیشتر دوست داشتم بروم در کلاس‌های مدل زنده، نقاشی کنم. در همان کلاس بود که برای اولین بار کارهای ذهنی کردم. آن کار ذهنی پر از صورت‌های آدم بود. تخیلات بیشتر روی کارهایی بود که در آن اندام انسان و چهرهٔ انسان بود، ولی اولین باری که در کارهایم موضوعی را نگه داشتم و تکرارش کردم و بعدها به صورت امضاء کارهای من شد، وفور آدم بود.» به گفتهٔ خودش، او در آغاز کار خیلی بی‌برنامه بود: «یک صورت اینجا و یک صورت آنجا می‌گذاشتم؛ یک اندام را اینجا و یک اندام را آنجا. بعد کم‌کم پرداختم به پیوند آنها، اولین رابطه‌ای که در ایران زیاد به آن برخوردم، صف بود. آدم‌های پشت سر هم ایستاده، صف دراز آدم‌ها. از اینجا تا ابتدا و تا بی‌نهایت، تا قیامت دارند می‌روند و حتی یک زمانی تابلوهایی داشتم که چیزی نبود جز صف‌های مختلف آدم. چپ و راست می‌رفتند تا ناپدید می‌شدند.»
نقاشی‌های فیگوراتیو هانیبال الخاص بخش مهمی از تجربیات هنر مدرن ایران را شکل می‌دهد. این هنرمند آشوری‌تبار، در طول زندگی هنری خود به خوبی توانست روایتگری هنر ایرانی را با تمثیل‌های اسطوره‌ای درآمیزد و با بهره‌گیری از فضاسازی‌های مذهبی ال‌گرکو و اکسپرسیونیسم مارک شاگال، سبکی را شکل دهد که کاملاً شخصی و در عین حال ایرانی و مدرن است.
برای نقاشی‌های الخاص می‌توان چند محور گوناگون در نظر گرفت؛ نخست وفور فیگور انسانی بر بستر تابلوست. فضا در آثار او با پیکره‌هایی در ابعاد و حالات مختلف لبریز می‌شود و ارتباط میان این چهره‌ها و اندام‌ها ذهن را به سیالیتی روایتگر فرا می‌خواند. دومین شاخصه نقاشی‌های الخاص رنگ‌های درخشان است؛ رنگ‌هایی که کاملاً بازتاب مایه‌های هنر شرقی است. آثاری که مانند فرش‌ها و پارچه‌های شرقی از کنتراست رنگ‌های گرم و سرد با بالاترین خلوص بهره گرفته‌اند و روح اندیشه شرقی را در خود دارند. دیگر ویژگی هنر الخاص، بهره‌گیری از مفاهیم اسطوره‌ای و کهن‌الگوها به عنوان موضوع نقاشی است. با آن‌که هنرمند سال‌های زیادی را در غرب به سر برد، اما هیچ‌گاه دستاوردهای سرزمین مادری خود را رها نکرد و با پشتکاری چشمگیر تلاش کرد سنت‌های ایرانی در روایتگری، اسطوره، تمثیل‌سازی و قصه‌سرایی را در بستری کاملاً مدرن بازآفرینی کند. با وجود رواج سبک‌های تجریدی در دوران حیات هنرمند در غرب، نقاشی‌های الخاص را می‌توان طراحی‌های رنگی‌ای دانست که در فضایی غریب، روایتی نو از قصه‌نگاری را تجسم می‌بخشند.
تدریس
الخاص در هنرستان پسران، دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، دانشکدهٔ مانتیسلو ایالت ایلینوی آمریکا و دانشگاه آزاد درس داد. هانیبال الخاص چهار کتاب در زمینهٔ آموزش هنر تألیف کرد و برای ده‌ها کتاب طرح روی جلد کشید. او عضو دوره‌های مختلف دوسالانه نقاشی معاصر ایران در دهه 30 و 40 بود و مدت دو سال گالری گیل گمش را که از اولین گالری‌های معاصر ایران بود، اداره کرد. در دهه پنجاه نیز چهار سال در روزنامه کیهان نقدی هنری نوشت.
بعد از انقلاب به عضویت شورای هنرمندان و نویسندگان ایران درآمد و در سال 1358 عضو هیئت اجرائی آن شد. او به همراه عده‌ای از هنرمندانی که به حزب توده گرایش داشتند، دیوارهای سفارت آمریکا در تهران را که توسط دانشجویان پیرو خط امام اشغال شده بود با طرح‌ها و نگاره‌های ضدامپریالیستی نقاشی کرد. در سال 1364 به‌دنبال مشکلاتی که در دهه 60 برای روشنفکران و هنرمندان به‌وجود آمده بود از ایران خارج شد و در آمریکا به زندگی خود ادامه داد. سوای هنر نقاشی که دلمشغولی اصلی او بود، هانیبال الخاص به شعر هم عشق می‌ورزید.
از نام آورترین شاگردان او می‌شود به احمد وکیلی، مسعود سعدالدین، نصرالله مسلمیان، نیلوفر قادری نژاد، ناصر پلنگی، بهرام دبیری، هادی ضیاالدینی و محمدعلی بنی اسدی اشاره کرد.
درگذشت
هانیبال الخاص روز سه شنبه، 23 شهریور سال 1389، در سن 80 سالگی درگذشت.
او خرداد ماه 1389 به دلیل بزرگداشتی که شاگردانش در خانه هنرمندان ایران برای وی برگزار کرده بودند، به ایران سفر کرد و تمایل داشت در صورت تأمین هزینه‌های بیماری و بیمه شدن در کشور خود بماند اما به دلیل محقق نشدن این امر، اَمرداد ماه به آمریکا بازگشت و 23 شهریور به دلیل حاد شدن بیماری سرطانش و کهولت سن در ایالت کالیفرنیای آمریکا در گذشت. درگذشت هانیبال الخاص از قضا با برپایی نمایشگاه «هنر معاصر ایران» در گالری ماه مهر تهران مصادف شد که آثار او را نیز دربرداشت.
وی در مصاحبه‌ای زندگی در هشتمین دهه زندگی خود را معجزه دانسته بود: «معجزه‌ای است چون تعداد بیماریهای من بسیار زیاد است ولی تا این سن رسیده‌ام. تا به حال سه بار قلبم را جراحی کرده‌ام. در کودکی مالاریا گرفتم. کلاً از کودکی خیلی آدم سالمی نبودم. میانگین عمر افراد خانواده‌ام 65 سال بوده و من فعلاً 15 سال بیشتر عمر کرده‌ام. خوب این خیلی خوب است.»
چند جمله از هانیبال الخاص
غرب را بی‌فرهنگانه تقلید نکنید، آخرین ایسم مهم‌ترین یا بادوام‌ترین شیوه نیست.
دروغ کم گفته‌ام و این بزرگترین دروغم است!
از سوسیالیستی که پس از مرگ عموی ثروتمندش می‌فهمد پول حلال مشکلات است خوشم نمی‌آید.
من در نقاشی خود را رنگ‌شناس می‌دانم.
از کسانی که واژه‌های دهاتی و عمله را به جای ناسزا به کار می‌برند بیزارم.
اگر من در اروپا 60 سال یک نانوای موفق بودم، احتمالاً برای بزرگداشت من دکانی را با تنوری زیبا هدیه می‌دادند!
بیایید لا اقل در ارومیه از ساختمان‌های خرابه‌تان یا زمین‌های متروک، چهاردیواری دورش بکشید و تابلوهای مرا آنجا بگذارید، من تابلوهای زیادی دارم که به آنجا هدیه کنم.
هر وقت نگاه می‌کنم که چطور شده که من نقاش شده‌ام، می‌بینم تصادف‌هایی بوده، امکاناتی در کنار من بوده که چه بسا دست خود من هم نبوده، یعنی اتفاق افتاده و من شده‌ام نقاش.
مردم از آویزان کردن نقاشی چهره ترس روانی دارند. باید این ترس را از بین برد. ما باید به فرهنگ دیواری خود که سطح بسیار نازلی دارد بیندیشیم.
ادبیات در ایران نقش مهمی دارد و نقاشان برخلاف دیدگاه مدرنیستی باید به روایت توجه کنند.
فعالیت‌های کاری
تولید صدها متر نقاشی بر روی بوم، کاغذ و نقاشی دیواری
برپایی بیش از 100 نمایشگاه خصوصی و 200 نمایشگاه گروهی در ایران، اروپا، کانادا، آمریکا و استرالیا
وی 35 سال به تدریس مشغول بود از جمله:
5 سال در هنرستان پسران
6 سال در دانشکدهٔ مانتیسلو ایالت ایلینوی آمریکا با سمت مدیرگروه و دانشیار
17 سال در دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران،
7 سال به‌طور موقت در دانشکده هنر دانشگاه آزاد تدریس کرد.
افزون بر تدریس نقاشی او:
در سال 1359 نگارخانه گیلگمش را که یکی از نخستین نگارخانه‌های معاصر ایران بود در تهران تأسیس کرد و 2 سال مدیر آن بود.
از سال 1353 به مدت 4 سال در روزنامه کیهان نقد هنری نوشت.
طراحی روی جلد ده‌ها کتاب و مصورسازی اشعار مختلف را انجام داد.
4 کتاب در بارهٔ آموزش هنر تألیف کرد و چندین کتاب به زبان فارسی یا آشوری ترجمه کرد.
آثار
الخاص تاکنون به جز هزاران تابلوی کوچک و بزرگ، 300 متر مربع نقاشی دیواری و نیز 3 پردهٔ 15 قطعه‌ای و 4 پردهٔ 8 قطعه‌ای آفریده‌است. یکی از مهم‌ترین آثار هانیبال تابلوی 15 قطعه‌ای آفرینش می‌باشد. وی در سال 1381 در موزهٔ آزادی 50 سال نقاشی خود را (3 سال دیرتر) جشن گرفت.
وی که تاکنون برای ده‌ها کتاب روی جلد کشیده و شعر مصور کرده، خود نیز 4 کتاب در آموزش هنری تألیف کرده‌است.
الخاص علاوه بر نقاشی به ادبیات نیز توجه داشته، چون پدر و عمویش هم هر دو از شعرای به نام زبان آشوری‌اند. به همین علت، پس از مراجعت به ایران و از اوایل دهه چهل شمسی از طریق جلال آل احمد به جامعه ادبی کشور معرفی شد و به جمع روشنفکران فعال کشور پیوست و این روابط را تا پایان عمر نیز حفظ کرد. او هزاران بیت، دوبیتی، هایکو، قصیده، منظومه و غزل سروده و 150 غزل حافظ را به زبان آشوری، (همراه با بیش از 50 تصویر از آثار خودش) با حفظ وزن و قافیه و معنا و طنز، ترجمه کرده‌است که حاصل سی سال تلاش پیگیر اوست. از نیما یوشیج، ایرج میرزا، میرزاده عشقی و پروین اعتصامی نیز آثاری را به آشوری برگردانده‌است. از غربت با عشق، نامه‌های هانیبال الخاص به م. آزاد (محمود مشرف آزاد تهرانی)، به کوشش و با مقدمهٔ محمد مفتاحی، انتشارات نگاه، چاپ سوم خرداد1398
تالیفات
10 داستان کوتاه(منتشرشده در روزنامه‌ها و مجلات)
مجموعهٔ 5 جلدی برای مدارس تکنیکی ایران شامل طراحی نقاشی، تاریخ، هنر و مجسمه‌سازی
ترجمهٔ بیوگرافی آلفارو سیکروس (نقاشی مکزیکی)
ترجمهٔ 100 شعر از کارل سندبرگ
نوار اشعار انتخاب شده از نیمایوشیج
ترجمهٔ اشعار قومی آشوری
تألیف اشعار قومی آشوری
ترجمه‌های اشعار فارسی با همکاری برایان برگلانه
تصویرسازی بیش از 20 جلد برای مجموعه‌های منتشر شده
تصویرسازی بی‌پرده با آفتاب
نمایشگاه‌ها
تا کنون بیش از 100 نمایشگاه اختصاصی و بیش از 200 نمایشگاه گروهی در ایران، اروپا، کانادا، آمریکا و استرالیا داشته‌است. خرداد 1384 گالری هما در تهران هفتاد و پنجمین سال تولد این هنرمند را همراه با مروری بر آثار او برگزار کرد. شهروز نظری منتقد هنری در زمان این نمایش در گفتگو با ایسنا می‌گوید :حضور الخاص را باید بسیار فراتر از نقش نقاشانه در مقام یک مصلح اجتماعی تحلیل کرد، همین جایگاه سبب شده تا همهٔ هنرمندان انقلابی چه با گرایش مذهبی و چه لاییک از جریان آموزشی او بیرون آمده باشند.
1327 – شرکت در نمایشگاه خانهٔ ووکس- تهران
1332–1337 – نمایشگاهی با شاگردانش در انستیتوی هنر شیکاگو
1337 – نمایشگاه سالانه شیکاگو- شیکاگو، ایلینوی
1338 – نمایشگاه انفرادی در انجمن ایران و آمریکا
1338 – تأسیس گالری گیلگمش، اولین گالری هنر مدرن در تهران
1339 – نمایشگاه انفرادی در گالری رضا عباسی، تهران
1339 – شرکت در بیینال تهران
1340–1341 – نمایشگاه‌های انفرادی در گالری گیلگمش، تهران
1338–1342 – معلم هنرستان عالی پسران
1341 – نمایشگاه انفرادی در گالری ژازه، تهران
1341- شرکت در بیینال تهران
1342 – نمایشگاه انفرادی در کالج وبستر، سنت لوئیس، میسوری
1342–1348 – پروفسور دپارتمان هنرهای تجسمی کالج مونتسلو، آلتون، ایلینوی
1343 – نمایشگاه انفرادی در دوستانی از خاورمیانه، واشینگتن دی سی
1343–1347 – شرکت در نمایش سالانه کالج مونتسلو، آلتون، ایلینوی
1347–1348 – رئیس دپارتمان هنرهای تجسمی کالج مونتسلو، آلتون، ایلینوی
1348–1359 – استاد دانشگاه تهران، دانشکدهٔ هنرهای زیبا، تهران
1349 – نمایشگاه انفرادی در گالری سیحون، تهران
1350–1351 – نمایشگاه‌های انفرادی در گالری هنر تهران، ایران
1352 – نمایشگاه انفرادی در گالری قندریز، گالری تهران
1352–1354- نقد هنری در روزنامهٔ کیهان، تهران
1353–1354 – نمایشگاه انفرادی در گالری شیخ، تهران
1353–1354 – نمایشگاه انفرادی در گالری شیخ (طراحی و نقاشیدر حضور تماشاچیان)، تهران
1358 – نمایشگاه گروهی دانشگاه تهران، تهران
1358 – نمایشگاه گروهی حسینیهٔ ارشاد، تهران
1358 – نمایشگاه انفرادی انجمن آشوری‌های تهران
1359- شرکت در نمایشگاه موزه هنرهای معاصر، تهران
1359–1361 – تدریس خصوصی هنر و مکتب‌شناسی هنر در تهران و دانشگاه برکلی، دانشگاه یو-سی-ال-ای (کالیفرنیا)
1359–1364 – نمایشگاه‌های خصوصی، تهران
1364 – نمایشگاه خصوصی قرن بیستم، 15 قطعه تابلو 3*29 متر تاریخ قوم آشور، تهران
1365 – نمایشگاه انفرادی انجمن آشوری‌های آمریکا، برکلی، کالیفرنیا
1366 – نمایشگاه انفرادی در گالری حوریان، اوکلند، کالیفرنیا
1367 – نمایشگاه انفرادی در گالری حوریان، سانفرانسیسکو، کالیفرنیا
1369 – نمایشگاه انفرادی در کتابخانهٔ آشور بانی‌پال، شیکاگو، ایلینوی
1370 – نمایشگاه انفرادی در دانشگاه لایولا، شیکاگو، ایلینوی
1371 – نمایشگاه انفرادی در گالری سیحون، تهران
1372 – نمایشگاه دونفره با نیلوفر قادری نژاد در گالری افرند، تهران
1374 – شرکت در بیینال موزه هنرهای معاصر، تهران
1375 – شرکت در نمایشگاه گالری آریا، تهران
1371–1378 – استاد هنرهای تجسمی در دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
1372 – نمایشگاه انفرادی در گالری افرند، تهران
1373 – نمایشگاه انفرادی درگالری افرند، تهران
1373- نقد هنری در روزنامهٔ همشهری و غیره
1374 – نمایشگاه انفرادی در نمایش خصوصی 100 عدد آبرنگ (تقدیم به حقوق زنان)
1375 – نمایشگاه انفرادی در کالج پامونا، لوس آنجلس، کالیفرنیا
1375 – نمایشگاه انفرادی زیگورات‌های عشق، سن‌خوزه، کالیفرنیا
1375 – نمایشگاه انفرادی انجمن آشوری‌های لوس‌انجمن (بزرگداشت 50 سال نقاشی)، لوس آنجلس
1376 – نمایشگاه انفرادی موزه آزادی تهران (نگاهی به 50 سال نقاشی)، تهران
1376 – عضویت در هیئت ژوری بیینال نقاشی موزهٔ هنرهای معاصر تهران
1377 – نمایشگاه انفرادی در کلوب ادبی بیت ناهرین، ملبورن، استرالیا
1377 – نمایشگاه انفرادی درکلوب ادبی گیل‌کمش، سیدنی، استرالیا
1377 – شرکت در نمایشگاه گالری افرند (همراه با شاگردانش)، تهران
1378 – نمایشگاه انفرادی گالری الهه(50 سال نقاشی از نیما پدر شعر نو ایران)، تهران
1378 – نمایشگاه انفرادی گالری بامداد(50 سال نقاشی)، تهران
1378- شرکت در نمایشگاه گالری الهه (همراه با شاگردانش)، تهران
1378- عضویت در هیئت ژوری بیینال طراحی موزه هنرهای معاصر تهران
1379 – نمایشگاه انفرادی گالری الهه (50 سال نقاشی از نیما پدر شعر نو ایران)، تهران
1379 – نمایشگاه انفرادی در موزه جانیک، اینچت، هلند
1379 – نمایشگاه انفرادی درکالج ولکس هاشکول، آلمان
1379 – سخنرانی در موزهٔ هنر، دانشگاه کلن، آلمان
1379 – نمایشگاه انفرادی در هانوور، آلمان
1379 – نمایشگاه انفرادی در ویزبادن، آلمان
1379 – نمایشگاه انفرادی زیگورات‌های عشق (مجموعه)
1380 – نمایشگاه انفرادی تقدیم به پدر شعر معاصر ایران (نیما)، شعر
1381 – نمایشگاه انفرادی گالری الهه (نمایشگاه فروغ، شاعر)، تهران
1381 – نمایشگاه انفرادی گالری الهه (نمایشگاه شاملو، شاعر)، تهران
1382 – نمایشگاه انفرادی گالری الهه (نمایشگاه مجسمه تقدیم به منطق‌الصیر عطار)، تهران
1383 – مصور کردن ترجمهٔ غزلیات حافظ
1390 – نمایشگاه انفرادی نمایشگاه انفرادی خانهٔ هنرمندان (نمایشگاه هشتادمین سال تولد)، تهران
1397 – نمایشگاه گروهی الخاصیسم (الخاص و شاگردانش) در گالری آرتیبیشن، تهران
هانیبال در نمایشگاه‌هایش با طنز و ابتکارهای مختلف مانند: برقراری چندین نمایش پیشامدی، انتخاب محیط انبار برای نمایشگاه، حواله کردن بیل(!)، نقاشی‌های پر از هزلیات عبید زاکانی و مولوی کوشیده تا سلیقهٔ نمایشگاه روهای مقرراتی را به هم بزند.
• رویدادهای جاری:
📅 درحال حاضر رویدادی موجود نمی‌باشد
• کد QR:
📲 جهت دسترسی سریع و اشتراک‌گذاری آسان، این کد را با تلفن‌های هوشمند اسکن نمائید
قابل توجه: این صفحه بصورت بازنشر شده است. درصورت لزوم به تغییر یا حذف، لطفاً درخواست خود را طبق «قوانین و مقررات پلتفرم لیلیت»، از طریق بخش «تماس با ما» اعلام نمائید، تا در اسرع وقت توسط بخش تحریریه موردبررسی و اقدام مقتضی قرارگیرد.
