هنر مخمل بافی

تاریخ واقعی مخمل بافی در پرده ابهام است، قدیمی‌ترین مخمل ایرانی شناخته شده در موزه هنرهای تزئینی پاریس است و کارشناسان زمان بافت آن را از سده دوازدهم یا پانزدهم میلادی معین کرده اند، این پارچه نفیس در قرن شانزدهم از جمله صادرات مهم ایران به شمار می‌رفته است.

برخی محققان، آغاز پیدایش مخمل را به قرون اولیه اسلامی نسبت می‌دهند، در دوران آل بویه و سلجوقی نیز پس از افت و رکود زری بافی، بافندگان کاشانی برای جلد کتاب قرآن درصدد برآمدند تا پارچه‌ای با ارزش و در شان این کتاب ابداع کنند تا از طریق آن قرآن را حفظ کنند. در زمان صفویان مخمل نیز در کنار دیگر صنایع نساجی بیش از پیش شکوفا شده و پیشرفت‌های چشمگیری در نوع بافت، رنگ آمیزی، طرح و نقشه آن بوجود آمد. در این دوره مخمل‌های منقوش با پرز یکدست و گاه مخمل برجسته با تار و پودی از طلاو نقره بافته می‌شد.
هنر سنتی, مخمل‌بافی, هنر بافندگی ایران

مخمل کاشان از دیرباز شهرت فراوان داشته و در دوره قاجار نیز بیش از 42 نوع پارچه از جمله پارچه‌های زربافت، مخمل، اطلس و حریر در این شهر تولید می‌شده است، اما از این دوره به بعد با ورود پارچه‌های خارجی و ماشینی شدن کارخانه‌های مخمل بافی از رونق آن کاسته شده که امروزه شاهد فقط یک کارگاه مخمل بافی که با تلاش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و هنرمندان این رشته احیا شده است، هستیم.

این هنر در گذشته در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف برای جانماز، جلدقرآن، کت و عبا، پرده و رویه مبل و صندلی، رومیزی، روتختی، کوسن، پرده و در تهیه لباس و جهیزیه نوعروسان استفاده می‌شده است.
مخمل پارچه‌ای است که از نخ ابریشم یا پنبه تهیه می‌شود که یک روی آن صاف و روی دیگر آن دارای پرزهای کوتاه، متراکم، لطیف، نزدیک به هم و به یک سو خوابیده است. به عبارت ساده‌تر مخمل نوعی جامه پرزدار است.

بافت مخمل به دو روش مخمل ساده و مخمل نقش برجسته از طریق دستگاه نساجی انجام می‌شود. هنرمندان برای تولید این پارچه از ابریشم طبیعی استفاده کرده و نقش‌های اصیل و سنتی به وجود می‌آورند. در بافت مخمل، تار یا چله به کار رفته که تولید پرز یا نقش می‌کند و چنانچه پارچه مخمل دارای نقوش برجسته باشد، از ارزش بالاتری برخوردار است.
هنر سنتی, مخمل‌بافی, هنر بافندگی ایران

سیدخلیل یاالله، تنها بازمانده مخمل بافی سنتی ایران است که پس از کار با دستگاه سنتی و30 سال فعالیت در کارخانه ماشینی مخمل بافی کاشان، بار دیگر در دوران بازنشستگی به کار گذشته و پیشینیانش بازگشته است؛ اما این بار در پژوهشکده هنرهای سنتی مخمل می‌بافد.

وی که در سال 1318 در شهر کاشان و در خانواده‌ای اهل هنر و ذوق متولد شد از 7 سالگی کار روی دستگاه مخمل بافی را آغاز کرده و در 15 سالگی درجه استادی این رشته را به دست آورد. این استاد که در هنر مخمل بافی بسیار چیره دست است، هنرمندان علاقه مند را به این رشته آموزش داده که امروزه استاد جمشید خداداد نیز از هنرمندان شاخص این رشته به شمار می‌رود که موفق به دریافت مهر اصالت نشان مرغوبیت صنایع دستی از سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد یونسکو شده است.

⇩
〔دیدن منابع مطالب〕