باغ موزه نگارستان

Negarestan Art Garden

❂ هنرگردی ❯ ❂ هنر و اماکن ❯ ❂ دانشنامه موزه‌های ایران ❯ باغ موزه نگارستان

درباره/معرفی:

باغ نگارستان از بناهای قدیمی تهران است که در سال 1222 هجری قمری (1807 میلادی) به دستور فتحعلی‌شاه قاجار به‌عنوان اقامتگاه تابستانی ساخته‌شد. این بنا به سبک کلاه فرنگی ساخته شده و دارای دو عمارت عالی به نام‌های دلگشا و تالار قلمدان است. اتاق‌هایی با درهای چوبی و دو تالار بزرگ در طرفین ساختمان مرکزی این باغ وجود دارد. این باغ دارای 64 اتاق، چهار تالار، کتابخانه با چهار سالن و 600 متر زیربناست. تالارها با آینه‌کاری، نقوش طلایی و چلچراغ‌های باارزش مزین شده‌است. این بنا چه از نظر تاریخچه، معماری و هنر به کار رفته در ساخت آن و چه از نظر موقعیت کنونی و آثاری که در موزه‌های آن به نمایش در آمده است، دارای اهمیت بسیار زیادی است.

این باغ به این علت نگارستان نامیده شده است که در یکی از اتاق‌های عمارت آن تعداد زیادی تابلو نقاشی (اغلب پرتره) به نمایش درآمده بود. این تابلوها به‌دست هنرمندانی چون میرزا جانی نقاش، میرزا بابا نقاش و عبدالله‌خان نقاش‌باشی کشیده شده‌است.
امروزه قسمت کوچکی از باغ و ساختمان کاخ بر جای مانده و در زمین آن، ساختمان‌هایی از جمله دانشسرای عالی سابق، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بنا شده‌است.

تاریخچه
این بنا و باغ آن در سال 1222 هجری قمری (1807 میلادی) ساخته شد و در زمان ساخت خارج از محدوده شهر تهران قرار داشت. فتحعلیشاه قاجار، به این باغ علاقه ویژه‌ای نشان می‌داد و اغلب مدتی از تابستان را در این باغ به سر می‌برد. به‌همین جهت، به ساختمان‌ها و تزئینات آن می‌افزود؛ به‌طور مثال، به دستور او گلخانه بزرگی در ضلع شمالی باغ احداث شد که به نارنجستان شهرت یافت.
فتحعلیشاه، وقتی عازم سفر می‌شد، ابتدا به این باغ عزیمت می‌کرد و بعد از تعیین ساعت سعد برای روز حرکت، سفر خود را آغاز می‌نمود. در آن روز، روحانیان، شاهزادگان و رجال به این باغ می‌آمدند، برای سلامت شاه دعا می‌کردند و احیاناً هدایایی را تقدیم می‌نمودند.
در سال 1284 قمری که ناصرالدین‌شاه بر گسترهٔ شهر تهران افزود، این بنا در داخل حصار جدید قرار گرفت و پس از بنای کاخ‌های صاحب‌قرانیه و سلطنت‌آباد، این باغ در اختیار نهادهای حکومتی قرار گرفت.
این باغ محدود است از باختر به خیابان صفی‌علی‌شاه، از خاور به خیابان دروازه شمیران، از جنوب به میدان بهارستان و از شمال به خیابان آتشکده (علایی) و محل سابق دانشکدهٔ ادبیات. در قسمت جنوب غربی آن ساختمان سازمان برنامه قرار دارد.
در 1304 ه‍.ق این باغ به مدت یک سال به وزارت عدلیه اختصاص داده‌شد. در زمان مظفرالدین‌شاه، پس از سفر به فرنگ و بازدید از مدرسهٔ فلاحت امپراتوری در مسکو، اولین مدرسهٔ فلاحت ایران با استخدام یک بلژیکی در این باغ دایر شد. کمی بعد در بناهای جنوبی باغ، مدرسهٔ مستظرفه به ریاست کمال‌الملک تأسیس شد.

با گذشت زمان از آن‌جا که این باغ دیگر جزو بناهای سلطنتی نبود، رو به ویرانی رفت، تا این که در سال 1307 هجری خورشیدی، وزارت معارف در این محل سه بنای بزرگ ساخت و به دارالمعلمین عالی اختصاص داد. برای این کار از معمار و مهندس مهاجر روس، الکسی مارکف کمک گرفته‌شد. سپس با رعایت اصول معماری ایرانی، نقشهٔ تبدیل عمارت به دارالمعلمین تهیه گردید. باغ نگارستان نیز به دست سید علی‌اکبر باغبان طراحی شد. دبیرستان علمیه نیز تا سال 1311 ه‍.خ در یکی از این سه بنا دایر بود. با تأسیس دانشسرای عالی در خرداد 1311 ه‍.خ تمام بناها به این دانشسرا اختصاص یافت.

در 1315 ه‍. خ، کتاب‌خانهٔ باغ ساخته شد که معاونت آن را پروین اعتصامی به‌عهده داشت. در 1335، مؤسسۀ لغت‌نامه دهخدا، کلاس‌های زبان‌های خارجی، جغرافیا و کلاس‌های عمومی دانشکده ادبیات دایر شد. در 1337 نیز مؤسسۀ تحقیقات اجتماعی در این مکان آغاز به کار کرد.

از 1341 تا 1370 ه‍.خ دانشکده علوم اجتماعی در این محل دایر بود و پس از انتقال آن، زمانی که در 1371 قصد واگذاری و تخریب آن را داشتند، دکتر روح‌الامینی مقاله‌ای با عنوان حسب حال‌ در روزنامۀ ”اطلاعات” نوشت و به واگذاری و تخریب آن اعتراض کرد. این محل نزدیک به دو سال متروکه بود، تا این که در آبان 1374 دکتر حسن حبیبی، معاون اول رئیس‌جمهور وقت، از این مکان دیدن و یکی از کارشناسان میراث فرهنگی به نام مهندس دانشور را برای تهیه نقشه و بازسازی باغ معرفی کرد. او نیز با هماهنگی دانشگاه، نقشه اولیه را به دست آورد و تغییرات انجام شده را اصلاح کرد.

وقایع مهم
اتفاقات تاریخی متعددی در این باغ رخ داده که برخی از آن‌ها عبارتند از:
محمدشاه در باغ نگارستان بر روی تخت طاووس تاج‌گذاری کرد.
میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام، وزیر محمدشاه، در ماه صفر 1251 هجری قمری در زیرزمین عمارت دلگشا کشته شد.
نخستین مدرسه فلاحت در زمان مظفرالدین‌شاه در سال 1318 هجری قمری (1279 هجری خورشیدی) توسط داشر اتریشی در این مکان تأسیس شد.
مدرسهٔ صنایع مستظرفه در زمان وزارت ابراهیم حکیم‌الملک تحت ریاست کمال‌الملک در سال 1329 هجری قمری (1295 هجری خورشیدی) در عمارت حوضخانه گشایش می‌یابد.
در سال 1304 هجری خورشیدی به عنوان وزارت عدلیه نامیده شد.
در سال 1307 هجری خورشیدی به عنوان محل دایمی دارالمعلمین و دانشسرای عالی در نظر گرفته می‌شد. بدین ترتیب دو دانشکدهٔ مهم ادبیات و علوم اجتماعی در آن‌جا تشکیل شد.
اولین فرهنگستان ایران در سال 1314 هجری خورشیدی در اتاق شورای دانشسرا شکل گرفت.
از سال 1335 هجری خورشیدی به ترتیب مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا، مؤسسهٔ جغرافیا و مؤسسهٔ زبان‌های خارجی در این‌جا به فعالیت علمی خود ادامه دادند.
در سال 1337 هجری خورشیدی باغ نگارستان به مؤسسهٔ تحقیقات اجتماعی واگذار شد.
پژوهشکدهٔ فرهنگ و هنر در سال 1377 هجری خورشیدی در باغ نگارستان مستقر شد. در سال 1381 هجری خورشیدی این پژوهشکده به مؤسسهٔ پژوهشی فرهنگ و هنر تغییر نام یافت.