نقش افسانه خیال انگیز | نمایشگاه آثار سمانه رفتاری

❖ نقش افسانه خیال انگیز ❖

از مطالعات انسان‏ شناختی استنباط می‏‌شود كه نذورات و زیارت اماكن مقدس از دیرپا، بنیادین و کهن‏‌ترین صور رفتار و تجربه‌‏های دینی فرهنگ‌‏ها و جامعه‏‌ها بوده‌‏است. انسان کرومانیون که پیشرفته‌تر از گونه‏‌های قبلی بوده و از جمجمه‏ٔ بزرگتری هم برخوردار بود علاوه بر رفتارهای انسان‏‌های نئاندرتال، شروع به نقاشی کردن روی دیوارهای غاری که در آن زندگی می‏‌کرد نمود و نیز روی ابزار خودش خط و شکلی کشید و خیال کرد که این شکل‏‌ها در شکار و جنگ کمکی به او می‏‌کند. او شکل حیوان مورد نظر خود، که آرزوی شکارش را داشت بر دیواره‌‏های غار نقاشی می‌‏کرد. یکی از دلایلی که برای این عمل انسان‏‌های نخستین حدس می‌‏زنند این است که اعتقاد آنان این بود که با این کار در شکار خود موفق خواهند شد. شاید بتوان این عمل را ابتدایی‌ترین صورت نذر و قربانی کردن در نظر گرفت.

از دیدگاه مردم شناسی و جامعه شناسی فرهنگی، وجود این گونه نذرها در فرهنگ ایرانی بسیار جالب و شگفت انگیز است، بنابراين توجه به این پدیده می‌تواند بسیاری از نادانسته‌های این فرهنگ را روشن سازد.

داستان آجیل مشگل گشا، جایگاه و کارکردها:

1- کارکرد ملّی و باستانی: این آجیل از دیرباز به یکی از نمادهای فرهنگ ایرانی بدل گشته است به‌صورتی که برخی از مراسم‌های سنتی ایرانیان (مانند نوروز و یلدا و چهارشنبه سوری) تنها با حضور آجیل مفهوم خود را پیدا می‌کنند.

2- کارکرد اجتماعی: کسی که در تنگنای حوادث گرفتار آمده و یا دچار زحمت و مشکلی شده باشد، نذر و نیت می‌کند که هرگاه از بدحادثه رهایی یافت و یا گره از کارش گشوده شود همه عمر، هر ماه یا هرهفته یک‌بار نخود مشکل گشا یا آجیل مشکل گشا خریده و پس از انجام مراسم لازم، آنرا بین مردم تقسیم کند.

3- کارکرد مذهبی: امروزه جایگاه آجیل میان ایرانیان از حضور در مراسم جشن و شادی فراتر رفته است و به بخشی از اعتقادات مذهبی آن‌ها نیز وارد شده است. در بسیاری از مراسم‌های مذهبی (که معمولا توسط زنان برپا می‌شود) از نوعی آجیل، موسوم به آجیل مشکل گشا استفاده می‌شود که هرچند توسط هیچ مرجع مذهبی‌ای تایید نشده است اما مردم بر این باورند که می‌تواند آنها را در رفع مشکلاتشان یاری کند.

کارکردهای آموزشی با تاکید بر روایت قصه:

این داستان آجیل مشگل گشا (بابا خارکن) ویزگیهای منحصر به فردی دارد. تاکید بر اهمیت رعایت عهد و پیمان، قول و قرار، و نذر و نیاز حتی در شرایطی که مشکل انسان برطرف گردیده است از نکات بارز و مشترک موجود در داستان های مختلف مربوط به آن است.

تاکید دو جانبه بر نقش و جایگاه زن در تهیه این آجیل از موارد با اهمیت است: از طرفی تاکید می‌‏شود که یک زن باید این آجیل را پاک کند که با توجه به اولویت  مطهر بودن روحانی و جسمانی پاک کننده آجیل می‌توان به تطهیر و تقدیس زن در این آیین پی‌برد و نیز نقش زن در داستان‌های مختلف مربوطه، به عنوان مادر و همسر نیز از دیگر موارد قابل اشاره است.