.♂, .🕯

حسین میرخانی

Hosein Mirkhani

❂ دانشنامه بیوگرافی هنرمندان ایران ❯ ❂ بزرگان و پیشکسوتان هنر ایران ❯ حسین میرخانی

تخصص/مهارت:

خطاطی و خوشنویسی، موسیقی کمانچه نوازی

معرفی/ بیوگرافی:

سید حسین میرخانی (به انگلیسی: Seyed Hossein Mirkhani) هنرمند ایرانی، متولد 1286 در تهران و درگذشته 1361 در تهران بود.

آقای سید حسین میرخانی از خوشنویسان و نستعلیق‌نویسان معاصر و از بنیان‌گذاران، رئیس و استاد ارشد انجمن خوشنویسان ایران بود. او از اساتید صاحب سبک در خط نستعلیق معاصر ایران به‌شمار می‌رود.

حسین میرخانی در سال 1286 شمسی در تهران متولد شده و از خردسالی به آموختن خط همت گمارد و از یازده سالگی به کار کتابت و خوشنویسی پرداخت. پدر او سید مرتضی برغانی بود که سبک خوشنویسی میرزا رضا کلهر را به دو فرزند خود حسین و حسن میرخانی تعلیم داد. سیدحسین میرخانی روز 11 خرداد سال 1361 پس از چند سال نابینایی درگذشت.

در همان ابتدای تشکیل انجمن خوشنویسان در سال 1330 حسین میرخانی به عنوان استاد ممتاز مشغول به تدریس شد و می‌توان گفت پاگرفتن، دوام و رسمیت یافتن انجمن در آن زمان مرهون تلاش وی بوده‌است. او در فاصله سال 1330 تا 1356 یعنی حدود 25 سال بدون هیچ وقفه‌ای کرسی خود را در انجمن خوشنویسان حفظ کرد و اگر روزگار سوی چشمان او را نمی‌ربود سال‌های سال بعد هم در این عرصه می‌ماند.

از سیدحسین میرخانی و برادرش سیدحسن میرخانی در نمایشگاه استادان بزرگ نستعلیق تجلیل شده‌است.

کتاب‌های درسی بسیاری به خط حسین میرخانی به چاپ رسیده‌است. افزون بر آن کتاب‌های رهروان شب، موش و گربه عبید زاکانی، جزوه چهار فصل، دوره سه‌جلدی رسم‌المشق برای مدارس و بسیاری آثار دیگر را به خط خود آراست. آخرین کار ایشان کتاب مثنوی چاپ حاج محمدکریم‌خان کرمانی است که در مشهد در سال 1353 زمانی که برای تعلیم هنرجویان کلاس‌های خوشنویسی مشهد به آن شهر می‌رفت نوشت. دو قصیدهٔ معروف قرآینه و خاتمیه اثر الهی قمشه‌ای از دیگر کارهای ایشان است.

سید حسین میرخانی به نگارش قران به خط نستعلیق همت گمارد که این کار درتاریخ خوشنویسی کم‌نظیر بود. سید حسین میرخانی دو قرآن به خط نستعلیق یکی در سال 1323 و دیگری را در سال 1328 نوشته‌است، کتابت قرآن دوم که در قطع بزرگتری به چاپ رسیده مدت پنج سال به طول انجامید. این قرآن به خط درشت‌تر از کتابت تحریر شده‌است. بیننده در ابتدا ممکن است تعجب کند که چرا در قرآن دوم فاصله سطور و همچنین فواصل کلمات بیش از حد معمول و متعارف در نستعلیق‌نویسی است ولی با اندکی دقت متوجه می‌شود که خوشنویس برای گذاشتن اعراب کامل ناگزیر از رعایت چنین فواصلی شده‌است. قبل از میرخانی قرآن‌هایی که به خط نستعلیق نوشته شده باشند انگشت شمارند ازجمله دو قرآن به خط نستعلیق یکی به‌ابعاد 5/11×19 سانتیمتر به‌خط محمدحسین دماوندی در تاریخ 1093 هجری قمری و دیگری به‌قطع وزیری به‌ابعاد 26×32 سانتیمتر به‌خط میرزا اسدالله شیرازی در سال 1270 ه‍. ق تحریر شده‌است که اکنون در موزه کاخ گلستان وجود دارد؛ هیچ‌یک از دو قرآن مزبور دارای شماره آیات و اعراب کامل نمی‌باشند. قرآن حسین میرخانی اولین قرآن نستعلیق است که به چاپ رسیده‌است.

او دربارهٔ انگیزه تحریر قرآن به خط نستعلیق که تا قبل از ایشان همیشه به خط نسخ تحریر می‌گشت در ابتدای قرآنی که در سال 1323 طبع و انتشار یافت، چنین می‌نویسد:

«نگارنده این قرآن مجید و کلام رب حمید حسین میرخانی فرزند مغفور آقا سید مرتضی خوشنویس معروف که آثار خطی آن را همه کس دیده و می‌شناسد مدتی بود که در نظر داشت خط زیبای نستعلیق را که از ابداعات مختص ایرانی است با نوشتن قرآن کریم و خطاب رب عظیم زینت بخشد و دریغ بود که این افتخار نصیب این خط ظریف نگردد. لکن انجام این خیال با قلت بضاعت حقیر محال می‌نمود ولی از آنجائی که انجام آن را به یاد بود پدر بزرگوارم فریضه خود می‌دانستم از باطن قرآن و روح آن همت خواستم و با تمام مشکلاتی که این کار داشت چراغ توفیق فرا راه حقیر گذاشته شد و به یمن الطاف بیکران خداوندی وسایل امر فراهم آمد و قضا را شبی در خواب دیدم که با انگشت در آسمان کلمه الرحیم نام اعظم رب کریم را نوشتند که یک سر خط مشرق و دیگری مغرب را فرا گرفته‌است.

این خواب که اشراق آسمانی است یک باره بر شوق و ذوقم افزوده دانستم که سعادت این کار نه به اراده بنده دلیل بلکه به عنایت رب جلیل است. زحماتی که نویسنده در نوشتن این قرآن به خط نستعلیق تحمل نموده‌است بر صاحبان قلم و نویسندگان مشهود است و احتیاج به تذکر نیست خصوصاً اگر نقل آن را از خط نسخ به این خط در نظر گیرند غرض این است که …..»

او حسین میرخانی سال‌ها خوشنویس ارتش و هم ردیف سرهنگ بود. در مسابقه‌ای که به وسیله سرلشکر عزیزالله ضرغامی رئیس ستاد ارتش وقت برای نگارش فرمان ستوان دومی محمد رضا پهلوی ولایت عهد وقت برگزار شد، بنا به اشاره رضا شاه او که در آن زمان عهده‌دار نوشتن فرمان‌ها در ستاد ارتش بود، برنده شد. بعدها در نمایشگاه خطی که در سال 1338 به وسیله وزارت فرهنگ در تالار فرهنگ تشکیل گردید نسخه‌ای از این فرمان که حسین میرخانی به حکم ذوق و علاقه در بایگانی کارهای هنری خود نگاهداری کرده بود مورد توجه محمدرضا پهلوی قرار گرفت.

سید حسین میرخانی به پاس تحریر قرآن به خط خوش و زیبای نستعلیق به دریافت نشان درجه یک هنر از محمدرضا پهلوی و همچنین از وزارت فرهنگ و دانشگاه الازهر مصر موفق شده‌است. او همچنین به دریافت نشان درجه سه خدمت موفق گردید و نشان همایون را بپاس خدمات پرارزش و بی‌شائبه‌اش به فرهنگ و هنر کشور دریافت داشته‌است.

شاگردان
سبک تعلیم، حسن خلق و از همه بالاتر استادی وی در خط نستعلیق باعث شده بود که هر روز نه تنها از دورترین نقاط تهران بلکه از شهرستان‌ها نیز برای استفاده از تعلیم او در کلاسش حضور یابند. این استاد شاگردان فراوانی داشت که بسیاری از آنان هم‌اکنون از خوشنویسان بنام‌اند با این وجود اغلب اساتید معاصر به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از روی آثار وی تعلیم گرفته‌اند. از جمله خوشنویسان صاحب‌نامی که از او تعلیم خط گرفته‌اند می‌توان به این هنرمندان اشاره کرد: کیخسرو خروش،غلامحسین امیرخانی، سید احمد میرخانی، فتحعلی واشقانی، رضا مافی، اویس وفسی، محمدحسین عطارچیان، محمد سلحشور، علی راهجیری، ناصر جواهرپور، مهدی اقبال آل آقا، سرهنگ یوسف امیر ابراهیمی، حمید دیرین، تقی امامی، یوسف انتظاری، هادی حاجی آقاجانی، ابراهیمی‌نیا، رضا حساس، محمدرضا حبشی‌زاده، غلامرضا تنها، قاسم توکلی راد، احد ترابی، حسین خسروی، صمد رستمخانی، سعید سعید، سعید شمس انصاری، علیرضا شعاع، محمدرضا شجریان، حسن فروغی، سیدحسین قدرت، حسین کاشیان، جهانگیر کوچک‌زاده، غلامرضا موسوی، مصطفی مهدیزاده، علی مشایخ، حسن محرابی، سیدحسین میرطاهری، حسین نوروزی احمدآبادی، خیامی، که بعضی از آنان نامداران هنر خوشنویسی معاصرند و شناخته شده‌اند و بعضی دیگر چون شغل اصلی آنان خطاطی نیست از شهرت کمتری برخوردارند.

همچنین می‌توان به خوشنویسان دیگری از شاگردان او اشاره کرد از جمله: مسیب وفایی، سیف‌الله یزدانی، محمد احصایی، قربانعلی اجلی، مسعود اخضر تهرانی، محمد تقی اخویان، مسعود اردوخانی، علی اسماعیلی قوچانی، نصرالله افجه‌ای، حسن آهنگران، علی چیت ساز، علی حسینی پور، حسین رسام، رضا رسام، محمود رهبران، اکبر ساعتچی، محمدعلی سبزه‌کار، حسن سخاوت، مهدی فروزنده، اسدالله کریمی، مرتضی کلکته‌چی، محمدعلی گرجستانی، محمد ملک مطیعی، نقی منتظری، زین العابدین واشقانی، مهدی بلوریان، احمدعلی طایفه دولو، حسین جوان آذر، مهدی عربشاهی، غلامحسین صدیقی، امیرهوشنگ صادق‌پور، ناصر صرافان، احمد کامکاری، محمدتقی معمارجعفری.

هنرهای دیگر
او علاوه بر خوش‌نویسی در زمینه موسیقی نیز استاد بود، که بدلایلی بروز نمی‌دادند. هنر ناگفته از استاد، مهارت در کمانچه نوازی بوده‌است. کمانچه را در ابتدا، نزد باقر خان رامشگر فرا گرفته و سپس در مکتب حسین خان اسماعیل‌زاده و رضا محجوبی تکمیل نمودند. وی پس از کتابت قران نواختن ساز را کنار گذاشت.